کتاب گونه شناسی اندیشه منجی موعود

در این پژوهش مصادیق و مفاهیم مختلف از اندیشه موعودگرایی و اندیشه منجی موعود در ادیان مختلف اسلام، مسیحیت، یهودیت، زرتشت، بودائی و فرقه‏های اهل سنت، شیعه و عرفان و حکومت اسلامی موردبحث و بررسی قرارگرفته و مقالاتی در این زمینه نگاشته شده است.

در این مقالات نگارندگان به دنبال پاسخ به این سؤال اساسی هستند که آیا همه مصادیق اندیشه منجی موعود در ادیان و ملل مختلف جهان همسو با آرمان‌های موعودگرایانه اسلام و تشیع ارزیابی می‏‏شود و یا این‏که همه موعود باوری‏ها در ادیان مختلف به یک‌گونه‌اند؟ آیا می‏‏شود موعود همه ادیان را مهدی موعود موردقبول و اعتقاد تشیع دانست؟

در این راستا مقالات متعددی در مورد گونه شناسی اندیشه منجی موعود در آیین‏های زرتشتی، هندو، بودا، ادیان چینی، یهودیت، مسیحیت، سنت نبوی، اسلام، مذاهب اهل سنت، تشیع، عرفان و تصرف اسلامی ارائه‌شده در هر یک از این مقالات مفاهیم و مصادیق مختلف منجی موعود و مهدویت موردبحث و بررسی قرارگرفته و دیدگاه‏های ارباب مختلف مذاهب و ادیان در این زمینه منعکس گردیده است که حاصل دیدگاه‏های متفاوت ادیان مختلف در مسئله موعود باوری در مباحث ذیل خلاصه می‏‏شود: از مجموعه این دیدگاه‏ها اندیشه‏ای جهانی از مسئله موعود باوری استخراج می‏‏شود به این معنا که در دین و آئینی به نحوی به ظهور منجی جهانی باور داشته است.

اندیشه موعود باوری در ادیان مختلف مبتنی بر اندیشه نجات است و اندک ادیان و مذاهبی را می‏‏توان یافت که نسبت به این موضوع بی‏تفاوت بوده باشند و با اندک ملاحظاتی درباره برخی از دیدگاه‏های مطرح‌شده در کتاب می‏‏توان چنین نتیجه گرفت که در دین و فرهنگ همه مردم جهان خمیرمایه اندیشه نجات وجود دارد و این مسئله گوشه‏ای از فرهنگ و زندگی آن‌ها را تشکیل می‏‏دهد.

نتیجه دیگری که از مقالات ارائه‌شده درزمینهٔ اندیشه منجی موعود می‏‏توان گرفت آن است که موعود باوری، اندیشه‏ای ماهیتاً واحد و یا اندیشه‏هایی اساساً متباین می‏‏باشد و نقاط مشترک و متمایز فراوانی را می‏‏توان در اندیشه‏های مختلف در این زمینه استخراج کرد و این حقیقت را بیان کرد که موعود باوری در همه موارد راویان و مذاهب مختلف به‌صورت واحدی نبوده و انواعی دارد و اگرچه به نظر می‏‏رسد تفاوت‏های موعود باوری در ادیان کاملاً مهم و انکارناپذیر است، اما شاید در پرتو تبیین همین وجوه متمایز و نقاط تفاوت موعود باوری‏ها و با قدری تأمل و تعمق در سطح و مستوای این تمایزات، این حقیقت آشکار گردد که این نقاط متمایز در موعود باوری چندان جوهری و اساسی نیستند. به‌عبارت‌دیگر نقاط مشترک میان مصادیق مختلف اندیشه منجی موعود در ادیان از اهمیت جوهری‏تری نسبت به وجوه تمایز میان آن‌ها برخوردار است.

در میان مصادیق و مفاهیم مختلف ارائه‌شده در مورد اندیشه موعود باوری دخالت خداوند متعال در زمین و سرنوشت بشر و آینده جهان و ختم به خیر شدن اوضاع آن کاملاً محسوس است و تقریباً همه ادیان و مذاهبی که به وجود یک منجی موعود جهانی باور دارند آینده‏ای روشن برای جهان تصویر نموده‏اند و اراده‏ای فوق طبیعی و فوق بشری را که قاهر بر همه اراده‏ها و قدرت‏هاست را در پرده مسئله موعود باوری اذعان نموده‏اند که این مسئله در ادیان توحیدی بسیار ملموس‏تر به چشم می‏‏خورد. در مورد ادیان غیرتوحیدی مثل بودائی و آئین‏های چینی نیز وجود یک نیروی اخلاقی و جادویی که بر همه نیروهای دیگر غلبه می‏‏کند و جهان را به سمت خیر و اصلاح هدایت می‏‏کند نیز کاملاً محسوس است.

یگانه یا چندگانه بودن موعود ادیان نیز مسئله‏ای است که در این مقالات به بحث درباره آن‌ها پرداخته‌شده است. خاستگاه موعود باوری، مثبت یا منفی بودن اندیشه موعود باوری، کارکردها اندیشه موعود جهانی، رابطه موعود باوری با مسئله جهانی‌شدن و رابطه آن با صلح یا جنگ جهانی از دیگر مباحث قابل‌استخراج از مقالات این کتاب است.

مقدمه کتاب اندیشه منجی موعود

اندیشه نجات موعود – که در بیشتر موارد با باور به موعودی نجات‌بخش و شخصی ( انسانی) قرین است – از فراگیرترین اندیشه‌های بشری است. سراغ این اندیشه را، می‌توان همه‌جا، از ادیان و فرهنگ‌های کهن و باستانی تا جنبش‌های نوپدید دینی، گرفت و معمولاً در هرکجا نمونه‌ای از آن یافت. شاید پس از اندیشه خدا، هیچ فکرتی در میان ابنای بشر چنین فراگیر نشده باشد. البته، این بدان معنا نیست که موعوداندیشی در همه موارد واحد است، بلکه حتی در درون یک دین نیز، با صورت‌های گوناگونی از این اندیشه روبه‌رو می‌شویم؛ اما، کمتر دین و مذهب و ملت و مردمی را می‌یابیم که سر این سودا نداشته و امید نجات و منجی موعودی را، در دل نپرورند.
این حقیقت، دو پرسش را در اذهان برانگیخته است: نخست اینکه، مبدأ یا مبادی موعوداندیشی مردمان چیست و این باور عام از کجا سرچشمه گرفته است؟ دیگر اینکه، گونه گونی و تنوع این اندیشه چیست و تا کجاست؟ به‌طور منطقی، پاسخ این دو پرسش را، باید پس از مطالعه تفصیلی درباره اندیشه منجی موعود در ادیان طلب کرد؛ اما در این مجال بجاست گونه‌های موجود یا متصور و نیز نظریات و احتمال‌های مطرح دراین‌باره را ازنظر بگذرانیم، تا ذهن ما حین مطالعه این اندیشه در هر دین و مذهب پاسخ این پرسش‌ها را رصد کند.
گونه گونی اندیشه منجی موعود در ادیان
موعوداندیشی در ادیان مختلف با ملاحظاتی به گونه‌های متفاوت تقسیم می‌پذیرد. برخی از این ملاحظات عبارت‌اند از: ماهیت موعود، ماهیت وعده، رسالت معنوی یا اجتماعی موعود، دامنه جغرافیایی با جمعیتی رسالت وی، ارمان موعود، نقش کیهان‌شناختی منجی موعود و نحوه تحقق تاریخی نجات موعود.

پشت جلد کتاب اندیشه منجی موعود در ادیان

آیا اعتقاد به منجی‌ای با فرّه ی آسمانی که می‌آید تا جهان را از داد پر سازد، اندیشه‌ای فرا دینی و جهانی است؟ آیا این باور در همه ادیان به یک‌میزان دارای اصالت، اهمیت و تأثیر است؟ آیا موعود باوری در همه دین‌ها به یک‌گونه ظهور و بروز یافته یا گونه‌ها و تنوعات مختلفی دارد؟ آن‌گونه‌ها کدام است؟ این‌ها پرسش‌های اصلی این جستار است که همراه با برخی مسائل و موضوعات ضمنی و فرعی در این اثر به پاسخ نزدیک گشته است. برخی ویژگی‌های کتاب حاضر عبارت است از: التزام به معیارهای تحقیق علمی و پرهیز از جانب‌داری، کاربست رویکرد پدیدارشناسانه از سنخ گونه شناختی، استناد به مدارک و منابع موثق در هر حوزه دینی، بهره‌گیری از محققان وارد به کار در هر یک از ادیان موردبحث.