کتاب فیه ما فیه نشر نگاه

گوشه ای از کتاب

سم الله الرحمن الرحيم

بعدالحمد والصّلوة؛ چون ايزد تعالى جدّه نگارنده را از كمال عنايت خويش توفيق مطالعه در آثار جاودانى و كلمات آسمانى خداوندگار راستين و جانِ جهان معرفت مولانا جلالالدين محمد مشهور به مولوى كرامت فرمود و اين موهبتِ عظيم به ارزانى داشت در مدّت بيست و دو سال كه با اين سعادت قرين و با اين توفيق همآغوش بود همواره در تدبر ابيات مثنوى معنوى دچار مشكل مىگرديد و براى حلّ آن دست در دامان شارحان رموز و مفسّران دقائق آن نامه الهى مىزد و به مدد هدايت و راهنمايى آنان بعضى از آن عقدهها گشايش مىپذيرفت و بسيارى نيز همچنان در پرده ابهام و غموض نهفته مىماند. درين ميانه بر دل گذشت كه به حكم معنى قرآن ز قرآن پرس و بس، شرح اسرار مثنوى را هم از مثنوى و ساير آثار مولانا بجويد و درمان از آنجا طلبد كه درد از آنجا خاسته و پيدا شده است. پس مثنوى را با ساير آثار مولانا از قبيل كلّيّات اشعار معروف به ديوان شمس و فيهمافيه و مجالس سبعه و مكتوبات تطبيق كرد و به حلّ مشكلات عديده از اين طريق نائل گرديد. ليكن در اين اثنا مشكل ديگر فرا پيش آمد و آن ترديد در صحّت نسخ چاپى فيه مافيه و كلّيّات بود كه در نتيجه فحص و تحقيق معلوم گرديد و لازم آمد كه ابتدا آنها را از روى نسخ خطّى تصحيح كند به حدّى كه اطمينان به صحّت آن حاصل آيد و از آن پس به مطابقت مطالب آنها با مثنوى بپردازد. بدين جهت درصدد برآمد كه نسخ خطّى فيه مافيه را جمع كند و به تصحيح و مقابله آنها مشغول گردد و بدين انديشه درصدد جمعآورى نسخ خطّى برآمد و هم در آغاز كار اطّلاع يافت كه نسخهاى بالنّسبه معتبر از اين كتاب در كتابخانه ملّى موجود است، متصدّيان امور آن كتابخانه به اسرع وقت آن نسخه را در اختيار نگارنده گذاردند و دوست فاضل آقاى دكتر محمد معين كه خدايش به مواهب توفيق مخصوص داراد

قبول كرد كه مقدارى از وقت خود را به مساعدت در مقابله كتاب با نسخه طبع طهران مصروف نمايد. پس با كمال مراقبت به مقابله نسختين مشغول و در نتيجه روشن گرديد كه نسّاخ به سليقه خود تصرّفات ناروا از تبديل و تحريف و اضافه عبارات و كلمات و اشعار در متن اصلى روا داشته و آن را به صورتى غير مناسب درآورده و بنياد كلام را از پايه درگردانيدهاند و تهيّه نسخ قديم هرچه درباىتر و ضرورتر است.
در اوايل سال 1326 كه مقابله كتاب با نسخه كتابخانه ملّى به پايان رسيده بود نسخه ديگر از فيه مافيه به تملّك نگارنده درآمد كه در سال 888 كتابت شده و ظاهرآ قديمتر از نسخه كتابخانه ملّى است و پس از اندك مقايسه روشن گرديد كه اين دو نسخه يعنى نسخه كتابخانه ملّى و نسخه ملكى نگارنده تفاوت كلّى با يكديگر دارند و نسخه كتابخانه ملّى هرچند ممكن است كه به حسب تاريخ مؤخّر باشد ولى از جهت صحت، تقدّم و رجحان دارد و اضافات و تصرّفات نسّاخ در آن كمتر راه يافته است. بنابراين مقدّمات نگارنده برآن شد كه تا ممكنست از پاى ننشيند و دست از دامن طلب ندارد تا نسخهيى كه اعتماد را شايد و به زمان مولانا نزديكتر باشد در حيازت خويش آورد. پس به وسيله دوست عزيز و گرامى خود آقاى تقى تفضلى كه در آن هنگام معاون كتابخانه مجلس شوراى ملّى بود به تفحّص پرداخت و آگاهى يافت كه سه نسخه معتبر و نزديك به زمان مؤلّف در كتابخانههاى استانبول موجود است و چون دانشگاه طهران مصمّم شده بود كه اين كتاب را پس از مقابله و تصحيح جزو سلسله انتشارات خود به طبع رساند نگارنده دبيرخانه دانشگاه را از وجود آن نسخ مطّلع گردانيد و دوست عزيز فاضل آقاى دكتر خانلرى جهد بليغ و سعى مؤكّد نمود تا از آن نسخ عكسبردارى كردند و نسخههاى عكسى را در اختيار اين ضعيف گذاردند و وسيله كار از همه جهت فراهم گرديد و بيش جاى تأمّل و درنگ نماند و نگارنده به ترتيبى كه گفته خواهد شد به مقابله و تصحيح كتاب پرداخت و متن حاضر را آماده چاپ نمود