کتاب فیلم ها و احساس ها 7

گوشه ای از کتاب

کشف هریک از فیلم‌های جان کاساوتیس همپای تجربه‌ی فیزیکی بی‌مانندی در سینماست. گویی با از بین رفتن تمام فاصله‌ها، تماشاگری که تنها چند گام با پرده فاصله دارد، به درون گردباد احساسی سوزان و بی‌واسطه کشیده می‌شود. سینمای کاساوتیس پیش از هر چیز، همچون نیروی شگفت‌انگیزی برای زندگی است، همچون عطشی سیری‌ناپذیر برای زیستن. هر تماشاگری از سکانس‌های طولانی فیلم‌های کاساوتیس خاطراتی به ذهن سپرده است؛ فیلم‌هایی همچون چهره‌ها، شوهران و زنی تحت تأثیر که در آن‌ها بازیگران و شخصیت‌های درآمیخته با هم، خود را به دست این نیروی وجودی می‌سپارند، آن هم تا مرز جنون یا فروپاشی تن. آری تن: تنی در عین حال نحیف و زورمند، توده‌ای برآمده از عصب و حس که به درون مهلکه‌ی نابودی خویش کشیده می‌شود؛ تن یا چه بهتر که بگوییم تن‌هایی که در هم می‌آمیزند، تا بدانجا که گاه نمی‌توان از هم تمیزشان داد. در چهره‌ها، هر سکانس، هر بلوک زمانی، چیزی نیست جز میزانسن، فیلم‌برداری، ضبط و ثبت تن‌هایی که در هم می‌آمیزند، از هم جدا می‌شوند، با هم برخورد می‌کنند و در هم می‌پیچند. شاید شگفت‌انگیزترین لحظه همان لحظه‌ای باشد که چِت (سیمور کَسِل) تلاش می‌کند ماری (لین کارلین) را که قصد خودکشی داشته، به زندگی بازگرداند، می‌خواهد کاری کند که بالا بیاورد، سیلی‌اش می‌زند و میان بازوها فشارش می‌دهد تا عاقبت بیدار می‌شود.

ایده‌آل جان کاساوتیس همین است: دو تنی که بدل می‌شوند به تنها یک تن، همچون پدر و پسرِ یکی شده در جویبارهای عشق، آن زمان که ناگهانی و هیجان‌آلود یکدیگر را در آغوش می‌گیرند. بالطبع حس لامسه نقش بنیادین دارد، از آن رو که تنها پیوند ممکن بین دو تن است.

رابرت هارمن در جویبارهای عشق دست یاری پزشک را رد می‌کند، چرا که خودش می‌تواند صرفاً با در آغوش گرفتن خواهرش (جنا رولندز) نیروی بازگشت به زندگی را به او ارزانی دارد. این‌گونه است که دوربین نیز با حس لامسه عجین می‌شود؛ چشمی است که چهره‌ها و تن‌ها را بیش از آنکه ببیند لمس می‌کند.

این تن اغلب محدودیت‌هایی نیز دارد. این تنِ تا بدین حد حی‌وحاضر و تا بدین حد سرزنده و پویا، تنی است شکننده و در معرض خودویرانگری. در شوهران، شب افتتاح، چهره‌ها، زنی تحت تأثیر یا جویبارهای عشق، کاساوتیس بارها و بارها تصاویری نشان می‌دهد از تن‌هایی که از پا در می‌آیند؛ تن‌هایی که در بند الکل، جنون یا مواد مخدر، ماهیت مادی‌شان را فرو می‌نهند: تهوع در شوهران، سقوط چندباره در شب افتتاح یا چهره‌ها، ضربه و زخم در زنی تحت تأثیر یا شب افتتاح، ضعف و بی‌حالی در جویبارهای عشق. کاساوتیس لحظات بی‌حسی و بی‌خویشتنی را از نزدیک پی می‌گیرد، لحظاتی که تن به همان اندازه که حضور دارد، تجزیه نیز می‌شود. اگر فیلیپ گرل از تنِ در حال بازسازی فیلم می‌گیرد، کاساوتیس وقتش را صرف متلاشی کردن آن می‌کند؛ اما این فروپاشی بدون بازیابی خویشتن صورت نمی‌گیرد. کاساوتیس به منتهای حرمان و به درجه‌ی صفر زیستن دست می‌یازد، اما این کار برای درک بهتر آن انسانی است که مشغول بازسازی خویشتن است. او نیز با آنتونن آرتو هم‌عقیده است که در حالت تن می‌گوید: «باید بی‌نصیب شده باشی از زندگی، باید بی‌نصیب شده باشی از تحرک عصبیِ وجود، و از اجابت آگاهانه‌ی عصب، تا درک کنی که معنا و شناخت هر اندیشه‌ای تا به کجا در سرزندگی و پویایی عصبیِ رگ و پی‌ها پنهان است.»