کتاب آموزش تفکر به کودکان نشر گوزن

چکیده

دلالت های آموزشی و پرورشی این مسئله این است که ما باید روی آموزش مهارت های ضروری برای دریافت اطلاعات، سازمان دهی اطلاعات و استفاده از اطلاعات تمرکز کنیم. اگر بخواهیم کودکان را برای چالش های آینده آماده کنیم باید مهارت های ویژه ای را به آنان بیاموزیم تا بر آن اساس بتوانند بر زندگی و یادگیری خود مسلط شوند. آنها به دانش نیازمند هستند و اما مهم تر از آن به قابلیت کسب دانش جدی نیازمندند، به دانشی که خود به دست آورده باشند. هم چنین آنان باید در آینده نگرشی مبتنی بر ذهنی باز و فراخ اندیش داشته باشند. شالوده ی مهارت های فکری باید از همان سال های اولیه زندگی پی ریزی شود زیرا فراخ اندیشی در همان سال هایی که شخصیت کودک شکل می گیرد آغاز می شود.

می توان به کودکان آموزش داد تا ارزش و منزلت ظرفیت فکری خود را بدانند، همین طور اصول استدلال کردن، نحوه ی استفاده از دلیل به عنوان ابزاری برای یادگیری، نحوه یادگیری از دیگران، چگونگی ایفای نقش در فعایت های گروهی را می توان به کودکان آموزش داد. برای رسیدن به چنین هدف هایی باید به کودکان فرصت داد تا خودشان افکار و اندیشه های خود را کشف کنند. ایده های خود را در قالب واژه ها بیان کنند. نظرات خویش را ارائه دهند و به توجیه باورهای خود بپردازند. آنان نیاز دارند که خود را به عنوان فردی توانا، متفکر و با احساس کشف کنند. این که چگونه می توان این مهارت ها را در خانه و مدرسه بارور کرد در رشد کودکان اهمیت حیاتی دارد.

گوشه ای از کتاب

فصل اول: تفکر چیست؟

کودک برای فهم جهان پیرامون خود باید محرکات دیداری و شنیداری اطراف خود را ابتدا دریافت کند و سپس به آن ها توجه کرده و درک نماید. او باید در حالی که در پیرامون ماهیت این محرک ها و چگونگی واکنش نشان دادن به آن ها تصمیم می گیرد آن ها را به ذهن خود بسپارد. کودک درمعرض مواجهه با سلسله پیوسته ای از محرکات کاملا جدید قرار دارد. یک بزرگسال دنیای اطراف خود را می شناسد و همان گونه که انتخاب می کند از توانایی های شناختی خود استفاده کند، در حالی که کودک باید برای معنا بخشیدن به محیط بدیع پیرامون خود همه توانایی های شناختی خویش را به کار گیرد. کودکان مسافرانی در یک دنیای ناشناخته وسیع هستند و ما راهنماهای آنان محسوب می شویم. کودکان نیاز به فهم دنیا دارند و به طور طبیعی درباره محرکات پیرامون خود کنجکاوند. اما آنان برای معنا بخشیدن به جهان نیازمند کمک هستند تا اطلاعاتی را که درباره ی تجربه های خود گردآوری نموده اند پردازش کنند و نسبت به آنها واکنش نشان دهند. بنابراین برای کمک به کودک در جهت فهم ماهیت فرایندهای معنابخشی تلاش کنیم.

برای داشتن یک تلاش موثر در این فصل می خوانید:

تفکر ودانش ما در باره تفکر چیست؟ در یک بررسی کامل رابطه تفکر و هوش و نظریه های پیشگامان این عرصه را می خوانید و صورت ها و شکل های مختلف هوش از جمله هوش منطقی و ریاضی – هوش بصری – فضایی، هوش زبانی، هوش موسیقیایی و هوش میان فردی که با شناخت آنها چگونه می توانیم به رشد تفکر در کودکان کمک کنیم.

فصل دوم: تفکر خلاق

زمانی آن چه برای فرد کافی بود تشکیل شده بود از یادگیری مولد یعنی فراگیری بخش ثابت دانش فرهنگی، نگرش های معین، مهارت های مورد قبول، روش ها و قواعد لازم برای کنار آمدن با موقعیت های تکراری و شناخته شده. یادگیری مولد با الگوی خاصی از جامعه هماهنگ بود در واقع نوعی از یادگیری بود که برای حفظ سیستم موجود و بازسازی شیوه ی متداول زندگی طرح ریزی شده بود. این امر توانایی حل مساله را در یک سری مسائل ثابت و شخصی افزایش می داد. هر چند این یادگیری امروزه هم ضروری است، ولی دیگر نمی توان به آن بسنده کرد آن چه برای بقای آینده مورد نیاز است یادگیری نوآفرین و ابتکاری است. اگر قرار است کودکان ما قدرت پیش بینی مشکلات تغییر در سطوح فردی و اجتماعی را داشته باشند و بتوانند خود را با آن ها سازگار کنند، در این صورت آن ها فقط به یادگیری چگونه تطبیق دادن خود با آینده نیاز ندارند، بلکه به یادگیری نحوه شکل دهی آینده هم نیازمند هستند. اگر یکی از چالش­های تعلیم و تربیت آماده کرده کودکان برای دنیایی است که به سرعت در حال دگرگونی است. در این صورت آموزش تفکر خلاق به آن ها نیازی روشن و واضح خواهد بود.

در این فصل می خوانید خلاقیت و تفکر خلاق چیست؟ چه سوء برداشت هایی درباره خلاقیت وجود دارد که با رفع آن ها می توانیم به تفکر خلاق برسیم. فرایند خلاق با پنج مرحله تحریک، اکتشاف، برنامه ریزی، فعالیت و بازنگری چگونه ایجاد می شود و چگونه آموزش دهیم. ارائه راهکارهای عملی در آموزش برای ایجاد مهارت شناختی کودک برای خلق ایده های نو و به عبارتی خلاقیت در عمل همراه با مثال، تصاویر و نمودار.

فصل سوم: تفکر نقادانه

بچه ها به طور طبیعی مجذوب نگرش ها و عقاید افراد مهمی که در کنار آنان زندگی می کنند می شوند. ساختارهای اعتقادی بزرگسالان در عمل به آنان تحمیل می شود و کودکان متکی شدن به اعتقادهای دیگران را کم کم فرا می گیرند. اما اگر قرار است کودک فراخ اندیش و منتقد بار آید، نباید قدرت فکری او به دست شانس سپرده شود. نمی توانیم همیشه درباره ی هر چیزی فکر کنیم، اما همواره در حال تفکر درباره چیزی هستیم. تفکر ارزشمند، اندیشیدن بیشتر درباره یک موضوع است. تفکر نقادانه چگونگی تفکر درباره ی یک موضوع را شرح می دهد در نتیجه تفکر نقادانه بدین معناست که افراد یاد بگیرند چه زمانی سوال کنند، چگونه سوال کنند و چه سوالاتی بپرسند. افراد یاد بگیرند چگونه استدلال کنند. چه زمانی از استدلال استفاده کنند و کدامین روش استدلالی را به کار گیرند. اینها مجموعا مهارت تفکر نقادانه را تشکیل می دهند که با خواندن این فصل کاملا به این امور پی می برند.

فصل چهارم: حل مسئله

توانایی کودک در به کارگیری تفکر برای حل مسئله ها کلید موفقیت در زندگی خواهد بود. فعالیت های ناظر به حل مسئله باعث تحریک و توسعه ی مهارت های مربوط به تفکر و استدلال می شود. این فعالیت ها و دانش کودک درباره ارتباط ها و امور واقع را متناسب کرده آن را کاربردی می کنند. کسب نتیجه های خوب به پرورش اعتماد به نفس و قابلیت های کودک کمک می کند و فرصت هایی را هم برای کودکان ایجاد می کنند تا ایده های خود را با دیگران در میان بگذارند و همکاری ثمربخش با دیگران یا به عبارتی دیگر رویکرد "بیا با هم این مسئله را حل کنیم" را فرا گیرند.

فعالیت های ناظر به حل مسئله نه تنها سطح اطلاعات، مهارت ها و نگرش ها را بالا می برد بلکه فرصت هایی را هم برای معلمین یا بزرگسالان فراهم می کند تا چگونگی یادگیری، نحوه برقراری ارتباط و برخورد کودکان با مشکلات را مورد ملاحظه قرار دهند. برای بررسی این که آیا کودک یک فرایند علمی یا مفهوم اصلی یکی از حوزه های دانش را درک کرده است هیچ روشی بهتر از این نیست که ببینیم آیا او می تواند از آن آموخته ها در حل مسئله استفاده کند یا خیر. کار کردن بر روی مسئله های عمومی و متعارف می تواند راهی باشد برای اینکه سوار بر قایق شده تجربه های مختلف را که چون جزیره های پراکنده و غیر مرتبط هستند به هم مرتبط کنیم واز ا ین طریق شبکه تفکر را توسعه دهیم.

در این فصل می خوانید: مسئله چیست و چگونه مسئله تعریف می شود. راههای متفاوت حل مساله چیست.

مهارت ها و راهبردهای مسئله را می آموزید و این که موفقیت در حل مسئله چگونه ایجاد می شود. از آنجایی که رویکرد حل مسئله یک فعالیت مداوم است می آموزیم که نقطه های شروع برای حل مسئله در خانه و مدرسه – حواشی منزل – حوادث روزمره – مناسبت های خاص و ... را چگونه برای کودکان ایجاد کنیم تا کسب تجربه کنند.

فصل پنجم: غنی سازی ابزاری

کودکان برای حل مسئله ها تلاش می کنند. اما فقط بعضی از آنها در این مقوله موفق می شوند. بسیاری از کودکان در حل مسائل خیلی ساده هم ناکام می مانند. این فصل به این مشکلات می پردازد که علت عدم موفقیت کودکان چیست؟ نقش عامل واسطه چیست؟ و چگونه باید به کودکان کمک کرد. این کمک ما به کودکان در چند زمینه مختلف است که اگر یکی از این حلقه ها نادیده گرفته شود توانایی شناختی کودک دچار آسیب می شود. و سرانجام اینکه ابزارهای غنی سازی برای کودکان چیست و چگونه باید در زمینه های مختلف به کار گرفته شود.

خواندن و استفاده از روشهای ارائه شده در این فصل برای معلمانی و پدر و مادرانی که می خواهند کاملا عملی با بچه ها کار کنند ضروری به نظر می رسد.

فصل ششم: فلسفه برای کودکان

کودکان ذاتا پرحرف زاده شده اند: آنان بیشتر وقت خودشان را به صحبت توصیف سوال و بحث کردن می گذرانند. چنین گفت و گوهایی ممکن است فکر آنان را تحریک کند و آنان را به توجیه استدلال، جست و جوی علت ها، توضیح حوادث سازمان دادن و مفهوم بخشیدن به تجربه های خویش وادار کنند و هم چنین ممکن است به گفت و گوهایی طولانی، بیهوده و نسنجیده و کارها و افکاری بی مایه تبدیل شود. حال با مطالعه این فصل و استفاده از روشها و مثال هایی که زده شده می توان حالت اول را برای کودکان ایجاد کرد. در این فصل می خوانید که چگونه گفت گو را جهت دهید و بحث را اداره کنید. نقاط شروع برای بحث و گفتگو چه چیزهایی می تواند باشد از جمله آزادی، دوستی، حقیقت، انصاف، دانش و ...

بخشی از هدف تعلیم و تربیت آگاه کردن افراد در مورد مسئله های جاری ، برخورد عقاید و نشان دادن روش های جایگزین دیگر برای مقابله با این مسائل است. کودکان از طریق بحث می توانند یاد بگیرند تا منطقی تر و موثرتر و فیلسوف تر باشند. برای رسیدن به این هدف مهم، خواندن این فصل و استفاده از روشهای ارائه شده به معلمان حتما توصیه می گردد.

فصل هفتم: آموزش برای تفکر، زبان و ریاضی

هدف این فصل نشان دادن این امر است که چگونه می توان رویکرد آموزش برای تفکر را در همه حیطه های تجربه کودک به کار گرفت. این حیطه های تجربه می تواند با موضوع های برنامه آموزشی مدرسه و صورت های مختلف هوش انسان مرتبط باشد که این حوزه ها زبان، ادبیات، ریاضی، علوم، تکنولوژی، زیبایی شناسی، حوزه های اخلاقی، معنوی و بدنی را در بر گیرد. هر چه از مهارت ها قوای ذهنی و شکل های مختلف هوش در انجام کارها بیش تر استفاده شود، روابطی که در ذهن کودک به وجود می آید غنی تر و متنوع تر خواهد بود. این فصل به طور ویژه ای بر روی زبان و ریاضی بحث کرده است. زبان اغلب چهار حالت گوش دادن، صحبت کردن، خواندن و نوشتن را در بر می گیرد. این ها همه جنبه هایی از هوش زبانی هستند که خود منبع توانایی های ذهنی کودک است. رشد در زمینه ی مهارت های زبانی نیازمند تمرین های زیاد است که در این فصل به طور مفصل می خوانید. و اما ریاضی: عامل بسیار مهم در تفکر ریاضی توانایی تشخیص الگوها و دیدن ارتباط هاست. ریاضی یک شبکه بسیار منظم ایده هاست. ریاضی از مهارت های مجزا و مقدار ناچیزی از اطلاعات ساخته نشده است بلکه یک چهارچوب به هم پیوسته ای از مفاهیم و شیوه هاست. وظیفه ما در این مورد فقط کمک به کودک برای درک قوانین و حقایقی نیست که به طور مجزا فرا گرفته می شود، بلکه ساختاری جدایی ناپذیر است. ریاضیات روشی برای حل مسئله ها در ذهن بر روی کاغذ و در موقعیت های واقعی زندگی است. چنین مسئله هایی را می توان با استفاده از روش های بسیار گوناگونی ارائه یا مدل سازی کرد که در این فصل به طور جذابی با این روشها آشنا می شوید.

فصل هشتم: آموزش برای تفکر در برنامه های مختلف آموزشی

علم، هم یک روش تحقیق و هم مجموعه ای از ایده هاست؛ به بیان دیگر آمیزه ای از نگرش ها، مهارت ها و دانش است.

ما به تقویت کنجکاوی طبیعی کودک، اشتیاق او برای کاوش، آزمودن پدیده ها، نگرش دقیق تر و درک رخدادها نیاز داریم. ما باید از گرایش کودک به تحقیق و کاوش برای ارضای تمایل شدید او به دانستن استفاده کنیم. ما نیاز داریم در کنار کودک به فراگیری بپردازیم تا با شور و اشتیاق و کنجکاوی خویش او را تحت تاثیر قرار دهیم. اگر فرصت های مناسبی در اختیار کودکان قرار بگیرد آن ها کاشفان واقعی دنیای فیزیکی خودشان خواهند شد.

ارائه این فرصت ها به صورت علمی مورد مطالعه و پژوهش قرار گرفته و در این فصل کاملا توضیح داده شده است. این فصل راهنمای بسیار مناسبی برای معلمان است تا با رشد مهارت تفکر در کودکان حتی در ارائه تاریخ، جغرافیا، هنر (موسیقی – نقاشی – تجسم ذهنی) حرکت های بدنی – کامپیوتر کاملا علمی عمل کنند. و عوامل مانع تفکر و پرورش دهنده ی تفکر را به خوبی بشناسند تا برای آموزش تفکر به کودکان به کار گیرند.