مردم قرون وسطی احساس ملی گرایانه‌ی قوی نداشتند. آنها به ندرت از خود به عنوان انگلیسی، فرانسوی یا ایتالیایی یاد می‌کردند.آنها در معرفی خود می‌گفتند که شهروند شفیلد، بوردو و یا جنوا هستند.
چون همگی آنها به کلیسایی تعلق داشتند که پیش از این بین آنها-حداقل در حد حرف- پیمان برابری و برادری منعقد کرده بود.
از آنجا که زبان تحصیلی و دانشگاهی و کلا زبان مورد استفاده افراد باسواد در سراسر اروپا، زبان لاتین بود، مانع زبانی یا مشکل عدم فهم زبان بیگانه وجود نداشت.
به طور مثال اراسموس استاد بذله گویی و مطالعه را در نظر بگیرید. او ساکن یک روستای کوچک در آلمان
...
بود. کتاب‌هایی را که او به زبان لاتین می‌نوشت، توسط کلیه‌ی افراد تحصیلکرده در سر تا سر اروپا مطالعه می‌شد.
در صورتی که اگر او اکنون زنده بود احتمالا کتابش را به زبان آلمانی می‌نوشت و تنها پنج یا شش میلیون نفر موفق به مطالعه اثر او به زبان اصلی می‌شدند و باقی باید به ترجمه‌های ناقص و ابلهانه‌ی آثار او رضایت می‌دادند.
زبان مشترک لاتین عامل مهمی در گسترش سریع اندیشه‌های متفکرین معدود اما موثر قرون وسطی در سرتاسر اروپا بود.
قرن سیزدهم، شاهد تشکیل نخستین دانشگاه‌های آزاد و غیر وابسته به کلیسای رم نیز بود. شماری از مردان فرزانه و آزاداندیش در سراسر اروپا به معابر عمومی می‌رفتند و شروع به سخن گفتن برای جمع می‌کردند.
اگر صحبت‌ها و آرا و عقاید آنها برای مردم رهگذر جالب توجه بود، اندک اندک مخاطبینی ثابت و علاقمند پیدا می‌کردند. آنگاه دانشمندان شروع به انتقال آموخته‌های خود به آنها می‌کردند.
فارغ‌التحصیلی از این دانشگاه‌های کنار پیاده‌رو، نه تضمین کننده‌ی دریافت مدرک بود و نه فرصت شغلی عالی، اما سنگ بنایی بود برای ساخت و احداث نخستین دانشگاه‌های واقعی در سراسر خاک اروپا. نخستین دانشگاه-به معنی امروزی آن- در قرن چهاردهم در فلورانس تاسیس شد.
صحبت فلورانس شد بد نیست اشاره‌ای به چهره‌های برجسته‌ی این شهر بکنیم که به حق سردمداران اصلی نخست رنسانس بودند. نفر نخست شاعر و نویسنده‌ی برجسته‌ای به نام دانته آلیگیری است که ادبا و اهل فن به اتفاق آرا، او را در کنار هومر و شکسپیر به عنوان بزرگ‌ترین چهره‌های ادبیات جهان غرب می‌شناسند.
