کتاب ترانه پشت بام ها و دودکش ها

اورهان ولی کانیک

اورهان ولی در سال ۱۹۱۴ در استانبول دیده به جهان گشود و در سال ۱۹۵۰، یعنی در ۳۶ سالگی، چشم از جهان فروبست. پدرش نوازنده بود و مادرش از خانواده‌ای اشراف‌زاده. در سال ۱۹۲۳ که نظام حکومتی ترکیه به جمهوری تغییر یافت، اورهان ولی در مدارس استانبول درس می‌خواند و این پیش از تبدیل حروف عربی به حروف لاتین بود. این رهایی از نظام سنگ‌شده‌ی قدیم، بر تمامی نسل‌ها و از جمله اورهان ولی تأثیر گذاشت. او بعد از آن، راهی آنکارا شد و در دوره‌ی دبیرستان با دو شاعر مهم یعنی اوکتای ریفات و ملیح جودت آشنا شد که این سه نفر بعدها جریان شعری به راه انداختند با نام گاریپ Garip یا همان غریب.

اورهان ولی بعد از دوره‌ی دبیرستان به استانبول برگشت و در دانشگاه و در رشته‌ی فلسفه ادامه‌ی تحصیل داد، اما تحصیلاتش را نیمه‌تمام رها کرد. او بعد از خدمت سربازی، مدتی در بخش مدیریت پست و تلگراف و بعد از آن نیز مدتی در اداره‌ی آموزش و پرورش ترکیه و در بخش ترجمه مشغول به کار شد، اما استعفا کرد و نشریه‌ای ادبی را به دست انتشار سپرد که یاپراک نام داشت به معنای برگ. در نخستین شماره‌ی این نشریه شعر معروف آلیش وریش به معنای خرید و فروش، سروده‌ی ساباح‌الدین ایوب‌اوغلو، چاپ شد. انتشار این نشریه در ۲۸ شماره تداوم داشت و آخرین شماره‌ی آن یعنی شماره‌ی ۲۹ با نام سون یاپراک به معنای آخرین برگ ویژه‌نامه‌ای برای اورهان ولی بود که به همت ساباح‌‌الدین ایوب‌اوغلو و دیگر دوستانش، بعد از مرگ اورهان ولی به چاپ رسید.

اورهان ولی بعد از آشنایی با اوکتای ریفات و ملیح جودت دست به کار شد و جریان شعر گاریپ را پایه‌گذاری کرد. زبان ثقیلی که در آن دوره بر شعر ترکیه سایه انداخته بود برای مردمی شدن شعر کارآیی کافی را نداشت و اورهان ولی و دوستانش این نکته را با تیزهوشی دریافته بودند، در نتیجه نخستین تحول شعری را بعد از تحول پیشنهادی ناظم حکمت ارائه دادند. از این روی، تاریخچه‌ی تحول در شعر ترکیه، بعد از ناظم حکمت با نام اورهان ولی و دوستانش گره خورده است و این جریان مهم را اصطلاحاً نسل اول شعر نو نام داده‌اند که البته به جریان شعر گاریپ یا همان غریب نیز مشهور است.

اورهان ولی و دوستانش با سرپیچی از نظام سنگ‌شده‌ی زیبایی‌شناختی شعر، روح تازه‌یی به کالبد شعر ترکیه دمیدند، اما اورهان عمری کوتاه داشست و متأسفانه دوستانش بعد از مرگ او، به پیشنهادهای خودشان وفادار نماندند و حوزه‌های دیگری را تجربه کردند. البته این افتراق و این به اصطلاح بی‌وفایی چیزی از اهمیت کار دسته‌جمعی آنان در آن دوره‌ی مهم ادبی کم نمی‌کند و نام این سه شاعر و به‌ویژه اورهان ولی، که از دو شاعر دیگر مهم‌تر و کارآمدتر بود، در تاریخ تحول شعر ترکیه ثبت شده است.

ماهی مست، ترانه‌ی پشت بام‌ها و دودکش‌ها،‌ تو خواب عشق می‌بینی من خواب استخوان و آیا دچار عشق شده‌ام؟ از جمله آثار ترجمه‌شده‌ی اورهان ولی به زبان فارسی ‌ست.