کتاب سکه شناسی سلوکی

چکیده

سلوکیان مانند پتولمی ها و سایر شاهان هلنیستی، توجه زیادی به نظام سکه زنی داشته اند که به طور مستقیم به پیروی از نظام سکه زنی اسکندر بوده است. نظام سکه زنی استاندارد آتیکی که توسط اسکندر به یک نظام سکه زنی جهانی تبدیل شد در سرزمین های شرقی به ویژه میانرودان، ایران و باختر که نظام اقتصادی آنها بر پایه نظام داد و ستد کالا بوده است مورد توجه بسیاری قرار گرفت و تا اواخر دوره سلوکی به صورت سیستمی نظام مند در اقتصاد شهربی های شرقی این دوره به کار گرفته شد و به مرور زمان جایگزین اقتصاد مبتنی به دادوستد کالا شد. بنابراین پرسش اصلی که در اینجا مطرح می شود این است، با وجود اینکه بخش بزرگی از نظام اقتصادی در شرق امپراتوری سلوکی مبتنی بر دادوستد کالا بوده، چه مقدار از اقتصاد سلوکی وابسته به سکه زنی بوده است؟ اقتصاد مبتنی بر دادوستد از دوره هخامنشی تا دوره سلوکی به چه صورت تغییر یافته است؟ نظام سکه زنی سلوکی می توانسته متأثر از سیستم سکه زنی شهربی های هخامنشی باشد؟ با وجود تحولات و آشفتگی های سیاسی از دوره هخامنشی تا دوره سلوکی و نبردهای زیادی که بر سر قدرت و جانشینی اسکندر وجود داشته است چه تغییراتی در مقدار عناصر به کار رفته در سکه ها وجود داشته است؟ بنابر پرسش های مطرح شده، ۴۸۱ عدد از سکه های موزه بوعلی همدان که شامل سکه های هر سه دوره هخامنشی، مقدونی و سلوکیان میشده، مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته اند.
با توجه به اهداف و پرسش های حاضر، در ابتدا بر اساس منابع اقتصادی کلاسیک به سکه زنی و اهمیت آن در نظام اقتصادی سلوکی پرداخته شد و سپس با استفاده از کتیبه ها و اسناد نوشتاری این دوره مقدار درآمدها و هزینه های وابسته به سکه در حکومت شناسایی شدند. برای چگونگی تاثیر پذیری نظام سکه زنی شاهان سلوکی از شهربی های هخامنشی و اسکندر به تحلیل نظام های مختلف سکه زنی از دوره هخامنشی تا سلوکی و تفاوت های بین آنها پرداخته شد و سپس با استفاده از روش پیکسی (PIXE) یا «گسیل پرتو X در اثر برانگیختگی با پروتون» غلظت عناصر موجود در سکه های سلوکی از آغاز تا پایان و سکه های هخامنشی، اسکندر، دیادوخ ها و سلوکیان مورد بررسی قرار گرفت. سکه های چهار ضرابخانه اصلی سلوکی (انتاكيه اورنتس، سلوکیه دجله، شوش و اکباتان) نیز برای شناسایی غلظت عناصر و درک بهتر از شرایط اقتصادی، تحت آنالیز پیکسی قرار گرفتند.
نتایج بررسی ها نشان می دهد که سکه های مجموعه همدان کاملا مطابق با نظام استاندارد سکه زنی آتیک و همواره با تغییرات سیاسی و اقتصادی دوره سلوکی از ابتدا تا انتها هماهنگ بوده اند. علی رغم تفاوت های اساسی در هدف سکه زنی، کاربردهای سکه، نظام های سکه زنی، سیاست های اقتصادی و سکه زنی و در نهایت نظام اداری هخامنشیان با سلوکیان درصد غلظت عناصر به کار رفته در سکه های آنها یکسان بوده است. آنالیز سکه های سلوکی نیز نشان داده اند که سیاست سکه زنی از اسکندر سوم تا دوره سلوکی تابع سیاست و روند ثابتی بوده است و تمامی عناصر سکه ها در کل امپراتوری در قلمرو شرقی و غربی تحت کنترل بوده است. شرایط اقتصادی فرمانروایان مختلف تاثیری بر تغییر عناصر ارزشمند سکه تا دوره اسکندر اول بالاس نداشته است و تغییرات اصلی از زمان دمتریوس دوم آغاز می شوند.
واژه های کلیدی: اقتصاد سلوکی، سکه زنی، موزه همدان.