کتاب نقاشی ایران نشر زرین و سیمین قطع رقعی

پژوهش جدی در موضوع نقاشی ایران از اوایل سده بیستم شروع شده و در دهه های اخیر وسعت قابل ملاحظه ای یافته است. کوششهای نخستین پژوهندگان، غالباً، معطوف به گردآوری و رده بندی آثار متعلق به سده های هفتم تا یازدهم هجری و معرفی هنرمندان این دوره بود. کار سودمند اینان راه مطالعات و تحقیقات بعدی را هموار ساخت پژوهشگران و هنرشناسان امروزی که شمار ایرانیان در میانشان کم نیست نه فقط دامنه بررسی نقاشی ایران را از یک سو تا ادوار پیشا اسلامی و از سوی دیگر تا زمان معاصر گسترش میدهند بلکه همچنین با نگرشی تازه و تعمقی بیشتر به تحلیل مسائل تاریخی و زیبایی شناختی این هنر میپردازند اکنون میتوان امیدوار بود که بر اساس مدارک و منابع ارزنده ای که طی سالها در این زمینه فراهم آمده است تاریخ تحلیلی و جامع نقاشی ایران تدوین شود.
کتاب حاضر گامی کوچک در این جهت است میکوشم به مدد اطلاعات موجود تصویری کلی و فشرده از تاریخ نقاشی ایران ارائه کنم؛ تصویری که سرچشمه ها تحولات مختلف مکتبهای مهم نمایندگان برجسته و نمونه های شاخص این هنر را نشان دهد. بدین منظور کل تاریخ نقاشی ایران را در چهار بخش متمایز دورانهای کهن میانه جدید و معاصر) بررسی میکنم.

متقارن صحنه های تشریفاتی پیوندی میان تصویرگری عرب و هنر ساسانی د وجود داشت. حال آنکه باز نمود صحنه های معمولی و غیر رسمی فاقد ترکیب بندی منسجم بود این دو گونه ترکیب بندی در یک کتاب و یا حتی در یک نگاره کنار هم قرار می گرفتند. مثلاً، سرنگاره یک نسخه از کتاب التریاق (اواسط قرن هفتم هجری از سه صحنه مجزا تشکیل یافته است: صحنه شکار در بالا؛ صحنه بزم شاه و ملتزمان در وسط و صحنه شترسواران در پایین (ت (۲۴). می توان حدس زد که تصویرگران بدین ترتیب میخواستند به سلیقه های خواص و عوام در یک جا پاسخ دهند. گیتی آذرپی، با تأکید بر قرابت صوری و مضمونی میان صحنه های عامیانه در کتاب نگاری عرب و دیوارنگاری سغدی این فرض را پیش می نهد که کتابهای مصور سغدی سنت نقاشی مردم پسند سغدیان را به جهان عرب منتقل کرده اند. به عقیده این پژوهنده در اوضاع اجتماعی و سیاسی آن روزگار، قصه ها و روایات معمولی برای عامه عرب جالب تر از حماسه های ایرانی بوده اند. به همین سبب، کتاب نگاران عرب گرایشی به سنت حماسه نگاری سغدی نشان ندادند. (۱) اگرچه فرهنگ اشرافی ساسانی در ماوراء النهر و خراسان متداول بود که محتوای تشریفاتی دیوارنگاره های لشکری بازار یکی از مصداقهای آن است، در آن مناطق هم نشانه ای از شیوه حماسه نگاری سغدی نمی یابیم دوره فرمانروایی سلجوقیان (۴۲۸-۵۵۲ ه ق یکی از مهمترین ادوار تاریخی هنر اسلامی و ادبیات فارسی بود در این دوره خمسه نظامی سروده شد و معماری و فلزکاری و سفالگری به اوج شکوفایی رسیدند. با آنکه به احتمال قوی گونه های مختلف هنر تصویری نیز در عهد سلجوقی رواج داشته فقط چند قطعه نقاشی دیواری و معدودی نسخه مصور از آن زمان بر جای مانده اند

استاد رویین پاکباز Ruyin Pakbar متولد سال ۱۳۱۸ در تهران موزخ هنر نویسنده منتقد و نقاش معاصر ایرانی است. او در سال ۱۳۴۷ از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران در رشته نقاشی فارغ التحصیل شد و در سال ۱۳۵۶ فوق لیسانس خود را در رشته زیبایی شناسی از دانشگاه پاریس یک دریافت کرد. از او تا کنون مقالات کتاب ها، مقدمه ها یادداشت ها، گفتگوها و سخنرانی های متعددی در زمینه هنر ایران و جهان منتشر شده است. او از مؤثرترین پژوهشگران و نویسندگان هنر در ایران به شمار می رود. پاکباز از آغاز دهه ۱۳۵۰ تاکنون بی وقفه به تدریس تاریخ هنر، تألیف و ترجمه کتب بنیادی در این زمینه و پژوهش و تاریخ نگاری در باب هنر ایران پرداخته است. کتب تألیفی او، از جمله دائرة المعارف هنر نیز نقاشی ایران از دیرباز تا امروز در زمره کتب درسی و مراجع رشته هنر هستنده همچنین آثارش جزو منابع و مآخذ بسیاری از پایان نامه ها مقالات و کتبی بوده است که در رشته هنر به خصوص نقاشی و نگارگری در سه دهه اخیر در ایران به رشته تحریر درآمده اند.