کتاب آسیب شناسی اجتماعی نشر سمت

ًکتاب حاضر برای دانشجویان رشته علوم اجتماعی در مقطع کارشناسی به عنوان منبع اصلی درس «جامعه‌شناسی انحرافات» به ارزش 2 واحد و منبع کمکی درس «بررسی مسائل اجتماعی ایران» تدوین شده است.

مقدمه

فصل اول: کلیات

فصل دوم: چرا مردم کج‌رفتاری می‌کنند؟

فصل سوم: کج‌رفتاریهای اقتصادی

فصل چهارم: خشونت

فصل پنجم: خودکشی

فصل ششم: اعتیاد به مواد مخدر

فصل هفتم: چالشهای اخیر پیش روی نظام کنترل اجتماعی

فصل هشتم: بهنجاری نظم و نابهنجاری رفتار خلاصه و نتیجه‌گیری

منابع

نمایه

کج رفتاری تخلف عمدی از هنجارهای اجتماعی است با مطالعه کج رفتاری درک بهتری از نظم اجتماعی به دست میآید و چگونگی سازمان یافتن الگوها و شیوه های زندگی کج رفتاران نیز مشخص میشود کج رفتاری به عنوان یک پدیده اجتماعی حداقل از دو طریق عمده مطالعه شده است (۱) واقعیتی عینی و (۲) مسئله ای ذهنی جامعه شناسانی که کج رفتاری را واقعیتی عینی میدانند بر هنجارهای اجتماعی تأکید کرده هر نوع تخلف از آن را نابهنجار خوانده اند. این گروه فرض کرده اند که (۱) جامعه در مورد هنجارها به نوعی وفاق رسیده و تشخیص کج رفتاری از هم نوایی کار ساده ای است (۲) کج رفتاری با واکنش رسمی و غیر رسمی مواجه می شود و (۳) مجازات کج رفتاران موجب همبستگی بیشتر هم نوایان می شود. سؤالات عمده ای هم که برای این گروه مطرح شده عبارت اند از: (۱) کج رفتاری محصول کدام شرایط اجتماعی - فرهنگی است؟ (۲) چرا کج رفتاری علی رغم همه مجازاتها ادامه می یابد؟ (۳) چگونه میتوان کج رفتاری را کاهش داد یا آن را مهار کرد؟

جامعه شناسانی که کج رفتاری را مسئله ای ذهنی میدانند بر تمایز کج رفتاران از هم نوایان تأکید دارند این گروه فرض کرده اند که (۱) کنشهای متقابل مردم از طریق نمادهای مشترک انجام میشود و مردم از طریق همین تعامل نمادین یکدیگر را گونه بندی میکنند؛ (۲) کج رفتاری در چهارچوب همین فرایند مشخص می شود و انگ کج رفتاری، نمادی است که کسی را از دیگران متمایز و بدنام می کند و (۳) مردم بر اساس این گونه تعاریف با کج رفتاران برخوردهای متفاوتی دارند و کج رفتاران نیز بر اساس همین تعاریف واکنش نشان میدهند. 

مخالفت نظامهای ارزشی کج رفتاران با نظامهای ارزشی مورد قبول هم نوایان درست نیست و از سوی دیگر میگویند کج رفتاران از اینکه نابهنجاری کرده اند آگاهی دارند و کار خود را درست نمیدانند و در بسیاری موارد احساس گناه کرده، پشیمان می شوند و بدون هیچ اجبار و به انتخاب خویش خود را به پلیس معرفی و به جرم خود اعتراف میکنند. بدین ترتیب کج رفتاران نظام هنجاری متداول در جامعه را می پذیرند ولی برای خنثی کردن آثار ناشی از کج رفتاری خود می کوشند به هر نحو ممکن اعمال خویش را توجیه کنند سایکز و متزا، ۱۹۵۷ ۱۳۴-۱۳۶).

به نظر سایکز و متزا علت اینکه افراد با وجود آگاهی از نادرستی کج رفتاری و عدم مقبولیت اجتماعی باز هم مرتکب اعمال انحرافی می شوند نسبیت هنجارهای اجتماعی است که بر حسب زمان مکان و سایر عوامل تغییر پذیرند و به همین جهت کج رفتاران معمولاً می کوشند تا با انطباق وضعیت خود با شرایطی که می توان در آن به نحوی از زیر بار مجازات شانه خالی کرد یا تخفیف گرفت به خنثی سازی آثار کج رفتاری خود در مقابل دیگران و بخصوص عوامل اجرای قانون بپردازند. فنون خنثی سازی عبارت اند از (۱) انکار مسئولیت؛ منظور این است که شخص کج رفتار با استفاده از این روش و بدون اینکه وقوع جرم را منکر شود مسئولیت آن را به گردن دیگران میاندازد و از خود سلب مسئولیت میکند بدین ترتیب شخص کج رفتار با نسبت دادن مسئولیت انحراف خود به نیروهای اجتماعی مثل فقر، رفیق بد همسایگی ناسالم والدین وظیفه ناشناس و مبرا دانستن خود، نظام هنجاری مسلط جامعه را بدون آنکه مورد حمله مستقیم قرار دهد زیر پا می گذارد. (۲) انکار آسیب؛ کج رفتار از این روش استفاده میکند تا نشان دهد رفتارهای او ولو خلاف قانون باشد آسیبی به کسی وارد نمی آورد. بنابراین همچنان که ارتباط بین خود و رفتارش را با انکار مسئولیت خنثی میکند از طریق انکار آسیب ضرر و زیانی را نیز که به دیگران وارد کرده خنثی می سازد. (۳) انکار آسیب دیده؛ در این مورد، شخص کج رفتار اگرچه می پذیرد که کج رفتاری صورت گرفته و آسیبهایی هم به فرد یا افرادی وارد آمده