کتاب حکمت اشراق 1 نشر سمت

کتاب حاضر کتابی بنیادی در تبیین نظام فلسفی شیخ اشراق است که جلد اول آن به وسیله گروه فلسفه علوم انسانی و جلد دومش به وسیله گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تدوین شده است و برای دانشجویان، پژوهشگران، طلاب علوم دینی، اساتید و سایر علاقه‌مندان به فلسفه اسلامی و حکمت اشراق منبعی قابل اعتماد و مفید خواهد بود.

حکمت اشراقی شیخ شهاب‌الدین سهروردی (549-587) یکی از مکتب‌های سه‌گانه برآمده در میان فیلسوفان مسلمان است. واقعیت این است که این مکتب فلسفی در مواجهه و چالش با مکتب‌های فلسفی مشایی و کلامی و تحت تأثیر حکمت ذوقی و مشرقی ایرانیان قدیم، سقراط و افلاطون، حکمت زرتشتی، حکمت بودایی و هندی، عرفان و تصوف اسلامی و بیش از همه، ذوق سرشار وروح حقیقت‌جوی خود سهروردی بروز و ظهور یافت. امروزه اگرچه به همت انجمن حکمت و فلسفه ایران (که اکنون با نام مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه به فعالیت خود ادامه می‌دهد) مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، یکجا چاپ شده است. اما هنوز هم احیا و بازخوانی و رواج این مکتب فلسفی ضرورت دارد. زیرا پژوهش در حکمت اشراق همچنان در آغاز راه خود قرار دارد. اثر حاضر، کوششی است خالصانه برای گزارش، شرح و سنجش این دستگاه فلسفی که به جامعه فلسفی عرضه می‌شود. امید است چنین پژوهش‌هایی با آهنگی تندتر و پژوهش‌هایی عمیق‌تر به حرکت خویش ادامه دهد.

علوم انسانی در حکم مجموعه قواعد تنظیم حیات انسان در بخش نرم افزاری فرهنگ و تمدن بشری علوم و معارفی است که به صورت روشمند از رفتارها، باورها، نگرشها احساسات و همه پدیده های انسانی معنادار بحث میکند و از مصادیق یقینی آن فلسفه روان شناسی، جامعه شناسی علوم تربیتی علوم اقتصادی علوم سیاسی، مدیریت و حقوق است.

تحول در حوزه های علمی به ویژه در علوم انسانی از خواسته های مورد تأکید حضرت امام خمینی (ره) و مطالبات جدی رهبر معظم انقلاب (مدظله) به ویژه در سالهای اخیر است. اهمیت این تحول ریشه در مطالعات علوم انسانی و نیازهای مترتب بر آن به ویژه رشد و توسعه شتابان دانش و فرهنگ در عرصه جهانی دارد؛ زیرا در آن از یک سو انسان به عنوان اشراف مخلوقات و از دیگر سو روابط او با دیگران در عرصه بشری مطرح است و از این جهت این علوم بر علوم دیگر تقدم دارد به واقع رسالت مهم و اساسی این علم ساختن انسان پرورش شخصیت و توجه به شأن و جایگاه وجودی او و در یک نگاه رساندن وی به سرمنزل مقصود و هدایت به سوی مرتبه انسان کامل است.

ایران اسلامی از بنیانهای تمدنی غنی و توانمندیهای فراوانی در درون و برون محیط های دانشگاهی و حوزه های علمیه برخوردار است و از این جهت بستری آماده برای ورود به عرصه های علمی و تولید دانش بومی در حوزه های علوم انسانی فراهم است. به پشتوانه چنین میراث گران قدری معاونت آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در راستای رسالت و تکلیف اصلی خویش که همانا تلاش برای تعمیق و گسترش علوم معارف و ارزشهای انسانی اسلامی و تطبیق هر چه بیشتر رشته ها و درسهای دانشگاهی با...

کلیاتی در باب حکمت اشراق ۲۷

الضلال این حال خود را گزارش و در کتاب الجام العوام عن علم الکلام، روی گردانی خود را از پس از غزالی، یکی از مهمترین مخالفان ،فلسفه فخر رازی است که هم عصر شیخ اشراق به شمار می رود. اما فخر رازی بر خلاف غزالی با نفی فلسفه به کلام روی آورد. شهرستانی کلام اعلام کرده است.

متوفای ۵۴۸ در کتاب مصارع الفلاسفه نیز همین رویکرد را مطرح کرده است. شیخ اشراق زمانی به عرصه اندیشه ورزی وارد میشود که چنین فضای ضد فلسفی و به طور خاص ضد مشائی بر جوامع علمی جهان اسلام حاکم بود. او پس از مواجه شدن با چنین مخالفت هایی از بیرون و نیز با مشاهده ضعفهای عظیمی که خود در مطالعه حکمت مشانی به آنها برخورد کرده بود سر در گریبان تفکر فرو برد. سهروردی، اما، بر خلاف اسلاف و معاصرانش مانند غزالی شهرستانی و فخر رازی که با مشاهده ضعف و سستی در پاره ای از مبانی فلسفی حکمت مشاء به یکباره کل نظام عقل ورزی و هر نوع دستگاه فلسفی را مورد حمله و اعتراض قرار دادند این فطانت را داشت تا نقد او بر مکتب فلسفی مشائیان به اعتراض و نفي کل دستگاه عقل و هرگونه ساختار فلسفی نینجامد. از این رو، وی به منتقدان پیشین مکرر گوشزد میکند که آنچه شما میگویید، تنها ایرادها و ضعف هایی است که بر فلسفه مشاء وارد میشود ولی این امر نباید موجب اعتراض به اصل فلسفه و دستگاه عقلی گردد. بر این اساس تمام همت خود را به کار بست تا نشان دهد اصل فلسفه و عقل ورزی کاری درست بلکه ضروری است و این تنها فلسفه مشاء است که به کج راهه رفته است. از نظر سهروردی راه رسیدن به واقع انحصاری به راه قلب ندارد؛ آنگونه که برخی اهل عرفان گمان کرده اند. همچنین این راه بر خلاف توهم ،مشائیان منحصر به روش عقلی نیست، بلکه عقل و قلب در کنار هم و با کمک یکدیگر میتوانند این راه را به سلامت بپیمایند و واقعیت را فراچنگ آورند. به نظر سهروردی راه مباحث نظری و عقلی را باید از طريق فلسفه پیمود؛ زیرا اندیشه ای از آن نیرومندتر نیست ولی نه لزوماً با شیوه و محتوای مشائی. شاید بتوان روش شیخ اشراق را در برخورد با حکمت مشائی و تحلیل و سنجش آن، معتدل ترین روش به شمار آورد.

مؤلف کتاب تمهیدات که مقتول و شهید همین قرن به شمار میرود. در همین دوره، سنایی (م. ۵۴۵ ه.ق) زندگی می کند که تا چهار سال قبل از تولد شیخ اشراق در قید حیات بوده است. روزبهان بقلی شیرازی (۵۲۵-۶۰۶ ه.ق). نیز در همین دوره است. این نکته به خوبی از رواج اندیشه ها و تمایلات عرفانی در شرق عالم اسلام در این دوره حکایت می کند.