کتاب یادداشت های یک دیوانه و هفت قصه دیگر

یادداشت یک دیوانه و هفت قصه دیگر از "نیکلای گوگول" در این مجموعه گرد آمده که عبارت‌اند از: "بولوار نیفسکی"، "دماغ"، "شنل"، "کالسکه"، "ماجرای نزاع ایوان ایوانویچ و ایوان نیکفوروویچ"، "مالکین قدیمی" و "ایوان فیودور وویچ اشپونکا و خاله اش". گفتنی است: "وجه مشخصه داستان های گوگول سادگی قصه نویسی، ویژگی قومی، امانت محض نسبت به زندگی، و بکر بودن و سرزندگی و خنده آوری آنهاست که همیشه تحت تاثیر احساس عمیق غم و دلتنگی قرار می گیرد. همه این ویژگی های یک منبع دارند: گوگول شاعر است، شاعر زندگی حقیقی".

ارزش گوگول در چیست که این همه لقب و ستایش را به سوی آثار محدودش جلب کرده است و ماهیت کار او چیست که این همه القاب تمجید آمیز را نه مجیزگویان حرفه ای و فرقه بازان ادبی بلکه منتقدان باریک بین و غولهای ادبیات به او داده اند.
بلینسکی او را پدر نثر روسی مینامد تورگینف میگوید: «ما همه از زیر شنل گوگول بیرون آمده ایم فرانک اوکانر به او لقب پدر قصه کوتاه می دهد و میرسکی از لحاظ ،خلاقیت او را همتراز از شکسپیر و بلکه بالاتر از او می داند شمار اینگونه لقبها و ستایشها از حد بیرون است، اما چه چیزی در آثار گوگول وی را شایسته این همه تمجید میکند؟
خواننده عادی وقتی بار اول قصه های او را میخواند به نظرش بسیار ساده و شیرین میآید اما شاید این ستایشها را برای قصه هایی چنین عادی و پیش پا افتاده اغراق آمیز بیابد. نکته همین جاست قصه های گوگول ساده تر از آن است که هر کسی دوستش نداشته باشد و از خواندنش لذت نبرد، اما علی رغم این سادگی ظاهری نکات باریک و عمیق پنهان در آنها آنچنان فراوان است که در نظر اول به سادگی از جلو چشم می لغزند و از توجه به دور می مانند.

سوم اکتبر امروز غریب‌ترین اتفاق ممکن برایم پیش آمد. صبح خیلی دیر بیدار شدم و وقتی ماورا کفش‌های واکس زده‌ام را آورد ساعت را پرسیدم؛ چون جواب داد ساعت از ده هم گذشته، با عجله لباس پوشیدم. راستش اگر می‌دانستم که با آن قیافه‌ی عبوس رئیس قسمت‌مان روبه‌رو خواهم شد، اصلاً زحمت رفتن اداره را به خودم نمی‌دادم. مدت‌هاست که دائم سرم غر می‌زند: چه مرگت است، مرد؟ مخت عیب کرده؟ مثل دیوانه‌ها این طرف و آن طرف می‌دوی و نامه‌ها را چنان درهم و برهم می‌نویسی که شیطان هم سر در نمی‌آورد. جمله‌ها را با حروف کوچک شروع می‌کنی و تاریخ و شماره و پیوست هم نمی‌زنی. پیرمرد وراج لعنتی! حتماً از اینکه می‌بیند در دفتر آقای مدیرکل می‌نشینم و قلم‌های حضرت اشرف را می‌تراشم، حسودی‌اش می‌شود. خلاصه بگویم که از همان اولش هم اگر احتمال نمی‌دادم که بتوانم حسابدار را گیر بیاورم و کمی مساعده از آن جهود پیر تیغ بزنم، اصلاً پا به اداره نمی‌گذاشتم. چه مردی! پیش از آنکه بتوان مساعده‌ی یک ماه را از بیرون کشید روز محشر فرا می‌رسد! اگر حتی یک کوپک هم در جیب نداشته باشید، می‌توانید آن‌قدر التماس کنید که خفه شوید، اما آن شیطان ملعون مطمئناً نم پس نخواهد داد! شنیده‌ام همین آدم را آشپزش در خانه سیلی می‌زند. همه از این مطلب خبر دارند. کار کردن در اداره‌ی ما اصلاً فایده ندارد. ذره‌ای نان و آب توش نیست. اما قضیه در استانداری و شهرداری و خزانه‌داری طور دیگری است: یکی از کارمندانش را در نظر بگیرید که در گوشه‌ای کز کرده و کاغذی را خط خطی می‌کند. فراک کثیفی می‌پوشد و نگاهی به دک و پوزش دل آدم را به هم می‌زند. اما بیا و خانه‌ی ییلاقی‌اش را ببین! اگر خدای نکرده یک فنجان چینی مطلا پیشکشش کنید در جوابتان می‌گوید: این را ببر برای دکترت! به حداقل چیزی که ممکن است رضایت بدهد یه جفت اسب حسابی، یا یک درشکه و یا یک پوست سگ آبی است که دست کم سیصد روبل بیارزد. در نظر اول آدم فکر می‌کند چه مرد نازنینی و چقدر هم با ظرافت صحبت می‌کند: ممکن است آن چاقو را به بنده التفات بفرمایید تا حقیر قلم را بتراشم؟ اما اگر پایش بیفتد هر ارباب‌رجوعی را لخت می‌کند؛ ولی باید اقرار کنم که جریان امور در اداره‌ی ما بسیار پیشرفته‌تر است و اداره را چنان تمیز و مرتب نگه می‌داریم که استانداری تا یک میلیون سال دیگر خوابش را هم نمی‌تواند ببیند. در اداره‌مان میزهای چوب ماغونی داریم و رؤسایمان هم با نزاکت و ادب با ما رفتار می‌کنند. بله، اگر به خاطر همین ظاهر اشرافی شغلم نبود خیلی وقت پیش استعفا داده بودم.