کتاب دوبی سریع ترین شهر دنیا

«دوبی، سریع‌ترین شهر دنیا» عنوان کتابی است از جیم کرین که هرمز همایون‌پور آن را ترجمه کرده است.

اگرچه در این چند ساله اخیر است که ابتدا موج دیوانه‌وار خرید آپارتمان و ویلا در دوبی، و بعد، رکود و فروپاشی این کسب‌و‌کار به سبب بحران مالی جهانی که دامنه‌اش طبعاً به دوبی نیز کشیده شد، نام این امیرنشین را بیش از پیش نزد ایرانیان مطرح ساخت، حضور ایرانیان در دوبی و مشارکت در ساختن آن امیرنشین سابقه‌ای دراز دارد که به حدود یک قرن می‌رسد. نویسنده‌ی کتاب حاضر، در چندین جا، به این نقش ایرانیان اشاره می‌کند، و اذعان دارد که ملت ایران عامل، یا از عوامل اصلی ساخته شدن دوبی امروز بوده است.

با این حال، جای شگفتی فراوان است که تاکنون هیچ کتاب جامع و قابل استنادی درباره دوبی به فارسی منتشر نشده است. ملتی ملتی دیگر را ساخته است. باعث رونق ساخت‌و‌ساز و تجارت و واردات و صادرات در آن امیرنشین شده، سرمایه‌هایی فراوان و نجات‌دهنده در آنجا به کار انداخته، که گاهی از سالانه ۱۵ میلیارد دلار نیز تجاوز کرده است، و به‌خصوص در سالیان اخیر مبالغی بس هنگفت صرف خرید مستغلات در آنجا کرده است، کاری که بیشتر با سرمایه‌های فردی صورت گرفته و اکنون با بروز بحران و رکود، عمدتاً به دلیل ناآگاهی و عدم آشنایی، خریداران متحمل زیان‌ها و خسارت‌های سنگین شده‌اند، اما مرجع یا مراجعی قابل اعتماد و اطمینان وجود نداشته است تا قبل از این سرمایه‌گذاری‌های سرسام‌آور و تأسیس و اداره شرکت‌های متعدد در آن خطه، دست کم آگاهی‌هایی ضروری از محیط و شرایط و مقررات و نظام حکومتی و اداری آنجا داشته باشد. می‌گویند سرمایه حساس است و برای رفتن به هر جایی، اول صدها عامل و پارامتر را در نظر گرفته و سبک و سنگین می‌کنند؛ اما این حکم قطعی نیز، نظیر بسیاری از احکام قطعی دیگر، ظاهراً در مورد ایرانی‌های سرمایه‌گذار و خریدار خانه و ویلا در دوبی مصداق نداشته است.

کتاب حاضر سرگذشت یک دهکده‌ی کوچک و پر گِل و لای عرب است که از دزدان دریایی و جنگجویان مذهبی گرفته تا دیکتاتورها، سالیان سال بر آن حکمرانی داشته‌اند. کسی تصور نمی‌کرد که این دهکده کوچک روزی به شهری بدل شود که لقب سریع‌ترین شهر دنیا را به خود اختصاص دهد. در ۱۹۶۰، دوبی سفری را آغاز کرد که از هر آنچه عرب‌ها در چندین صدسال انجام داده بودند، هیجان‌انگیز‌تر بود. این شهر با گذشت زمان بزرگ‌تر و درخشان‌تر شد. دهکده‌نشینانی که پدرانشان ملخ می‌خوردند حال رداهای شفاف گلدوزی‌شده به تن می‌کردند و سالمندان بی‌سواد با جت‌های شخصی به خرید می‌رفتند.

دوبی سریع‌ترین شهر دنیا کتابی است که به چگونگی شکل‌گیری شهر دوبی و توسعه آن به صورت داستانی می‌پردازد و خواننده را در عین اینکه با خود همسفر می‌کند، اطلاعات مفیدی نیز در اختیارش می‌گذارد.

برج‌العرب در حال خوش‌آمد‌گویی به نخستین مهمانان خود بود که شاخص بورس نسداک‌ که در مارس ۲۰۰۰ به اوج خود رسیده بود، شروع به افولی سریع و نوسانی کرد و باعث بر باد رفتن پس‌اندازها و از دست دادن شغل‌ها شد. شرکت‌های اینترنتی که غرق پول بودند، از نقدینگی خالی شده و تعطیل گشتند. سرمایه‌گذاران امیرنشین‌های عرب خلیج فارس در میان کسانی بودند که سهام و دارایی‌های رو به سقوط را مالک بودند.

این ماجرا، آغاز رکودی سخت در امریکا بود. دوران کلینتون با انتخاباتی مناقشه‌برانگیز به پایان رسیده و جورج دبلیو بوش از خودراضی به کاخ سفید راه یافته بود. کمی بعد، نوزده عرب از جمله دو تن از شهروندان امارات متحد عربی، هواپیماهای جت مسافری را به دو برج مرکز تجارت جهانی و ساختمان پنتاگون کوبیدند و باعث انفجار آن‌ها شدند. سومین هواپیما به هدف خود اصابت نکرد و در جنگلی در پنسیلوانیا سقوط کرد. بازار بورس آسیب‌دیده‌ی امریکا دوباره دچار بحران شد. روی‌هم‌رفته، ماجرای ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ به بهای از دست رفتن معادل ۵ تریلیون دلار از ارزش سهام شرکت‌های تکنولوژی اطلاعات (IT) تمام شد. آن ماجرا، راهگشای دوره‌ای از وحشت، جنگ، و نگرانی‌های اقتصادی بود که هنوز هم پایان نیافته است.

اما نه در دوبی. حملات ۱۱ سپتامبر آغازگر دوران رونقی شش ساله در خلیج فارس بود که به‌نحوی افراطی ادامه یافت تا آنکه نیرویش را در اواخر سال ۲۰۰۸ از دست داد. در واقع، ماجرای ۱۱ سپتامبر، به‌نوعی، عامل آغاز و پویایی آن رونق اقتصادی بود.

ایالات متحده، بعد از ۱۱ سپتامبر، جای مناسبی برای سرمایه‌گذاری، خاصه از جانب عرب‌ها، نبود. عرب‌های خلیج معادل ده میلیارد دلار خود را از امریکا بیرون کشیدند و به خانه آوردند. دشمنی امریکایی‌ها با اعراب بعد از آن حملات شدت گرفت و جنگ‌هایی که امریکا بعد از آن ماجرا به راه انداخت، در دنیای اسلامی با مخالفت مواجه شد. بشر بخیط، صاحب بنگاه «مشاوران مالی بخیط» در ریاض، می‌گوید: «امریکایی‌ها با آن خشونت‌هایی که نشان دادند به خود ضربه زدند. آیا شما مایلید پول خود را در کشوری سرمایه‌گذاری کنید که با همه دنیا در جنگ است؟»

دلایلی عملی نیز برای بازگرداندن پول‌ها وجود داشت. بسیاری از عرب‌ها تصور می‌کردند که «قانون وطن‌دوستی امریکا» که همزمان با آن ماجرا به تصویب رسید، باعت حبس کردن دارایی‌های آن‌ها به بهانه‌ی ارتباط با عملیات تروریستی خواهد شد. این امر اتفاق نیفتاد؛ اما سرمایه‌گذاران معمولاً اول پول خود را خارج می‌کنند و بعد به سؤال کردن و سر در آوردن از کنه ماجراها می‌پردازند. به علاوه، بازارهای امریکا متلاطم بود، در حالی که وضعیت اقتصادی خلیج فارس به سبب افزایش شدید بهای نفت، که تا هفت سال بعد ادامه داشت، در فوران بود.

قبل از ۱۱ سپتامبر، ارقام بانک جهانی نشان می‌داد که از درآمد کشورهای صادر‌کننده نفت در خاورمیانه حدود سالانه ۲۵ میلیارد دلار در امریکا سرمایه‌گذاری می‌شود. بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳، این رقم فقط به ۱٫۲ میلیارد دلار رسید. بخش اعظم آن پول‌های از دست رفته، از امریکا به دوبی تغییر مسیر داد. محمد القوسین، یک سرمایه‌گذار خصوصی مقیم دوبی، در سال ۲۰۰۵ به من گفت: «حدود ۲۰۰٫۰۰۰ دلار در بازارهای امریکا از دست دادم. بنابراین، به خلیج برگشتم و در اینجا زیانم را جبران کردم.»

موج سوءظن و انتقام‌گیری از مسلمانان در امریکا، عرب‌ها را در موضع دفاعی قرار داد. سرمایه‌گذاری در خانه به موضوعی غرورآفرین تبدیل شد. جورج مخول، مدیر مورگان استنلی در دوبی، می‌گوید: «اگر کسی بگوید گربه شما زشت است، علاقه شما به گربه‌تان ناگهان بیشتر خواهد شد. این حرف وادارتان می‌کند تا بگویید نشانت خواهم داد.»

نتیجه‌ی اوضاع در دوبی چشمگیر بود. از ۲۰۰۱ به بعد، اقتصادهای شش عضو شورای همکاری خلیج فارس – بحرین، امارات متحد عربی، کویت، عمان، قطر و عربستان سعودی – اوج صعودی پیموده است. بین سال‌های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۸، تولید ناخالص داخلی (GDP) امارات متحده عربی بیش از ۶۰ درصد افزایش یافت. در آن مدت، اقتصاد امریکا فقط حدود ۱۸ درصد رشد کرد.