کتاب فلسفه دوستی

گوشه ای از کتاب

سال‌های سال پیش از آنکه ارسطو از مادر زاده شود، هومر در ایلیاد، روایت محاصره‌ی تروآ به دست یونانیان، دوستی آشیل و پاتروکلوس را در سراسر یونان بر سر زبان‌ها انداخت. دلبستگی آن دو امروزه روز نیز جهت‌دهنده‌ی نگاه‌مان به دوستی است -درک ما از ذات دوستی، کارهایی که سبب استحکام یا نابودی دوستی می‌شوند و اهمیت آن در زندگی. رابطه‌ی این دو قهرمان شاید تصویر کاملی نباشد از کارهایی که دوستان برای یکدیگر می‌کنند، اما محملی برای تخیل و بالی برای اوج گرفتن آرزوهای‌مان است. داستان آن‌ها در بطن فرهنگ ما رسوخ کرده و حتی بر کسانی که آن را نخوانده و نشنیده‌اند مؤثر بوده است: این داستان معیاری است برای اصالت پیمان دوستی. نمونه‌ی عالی آن واکنش از سر استیصال آشیل به مرگ فاجعه‌بار پاتروکلوس است: این اعلاترین نمونه‌ای است که می‌توان از یک دوست در ذهن داشت و امروز وقتی در کوچک‌ترین وضعیت اضطراری که ناگزیر در دوستی‌های عادی پیش می‌آید قرار می‌گیریم، الگوی این دوستی، الهام‌بخشِ رفتارمان می‌شود.

البته وضعیتی که آشیل در آن قرار گرفت به‌هیچ‌وجه موقعیت اضطراری کم‌اهمیتی نبود. آشیل از این بابت که از تقسیم غنائم تروآ میان سران سپاه یونان سهمی درخور نبرده بود خشمگین بود و برای همین از نبرد کناره گرفت. آشیل زره‌اش را به پاتروکلوس داد و رخصت داد به میدان جنگ برود، اما نصیحتش کرد که بی‌پروایی را کنار بگذارد. می‌دانیم که پاتروکلوس به پند آشیل محل نگذاشت و بیش از آنچه باید خطر کرد و به دست قهرمان تروآ، هکتور، کشته شد. وقتی آشیل خبر مرگ دوستش را شنید، «ابری تیره از اندوه بر او سایه افکند» اندوهی که آشیل را تشنه‌ی انتقام کرد: «از خوراک سخن می‌گویی؟ من هیچ میلی به خوراک ندارم. آنچه واقعاً ولعش را دارم خون و خونریزی و فشردن گلوی آدم‌هاست!»

آشیل که از غم رفیقش تقریباً به سرش زده بود، سوگند خورد انتقام پاتروکلوس را بگیرد، با اینکه به یقین می‌دانست اگر چنین کند در پی آن، به فرمان خدایان، مرگ خودش حتمی خواهد بود؛ اما حالا که پاتروکلوس مرده بود، کسی که همچون «جان» عزیزش می‌داشت، حس می‌کرد دیگر چیزی برای از دست دادن ندارد: «با آغوش باز به استقبال مرگ خواهم رفت.» او هکتور را به مبارزه‌ی تن‌به‌تن فراخواند، همچون دیوی خشمگین و خونخوار حمله‌ور شد، برخلاف تمام آداب سلحشوری و آموزه‌های دینی آن زمان نیزه‌ی خود را به گردن هکتور فرو کرد و با کشیدن جنازه پشت ارابه و واگذار کردنش به سگان و کرکسان به تن مرده‌ی او بی‌حرمتی کرد.

آشیل سرانجام فهمید رفتارش با جنازه‌ی هکتور بسیار ددمنشانه‌تر از چیزی بوده که انتقام ایجاب می‌کرد و از خر شیطان پایین آمد. وقتی پریام، شاه تروآ و، پدرهکتور کشته شده، به چادرش آمد و به پایش افتاد و التماس کرد تا بگذارد خانواده‌ی هکتور مراسم خاکسپاری درخوری برایش بگیرند، فهمید که اندوه پیرمرد برای پسر مرده‌اش شباهتی می‌برد به سوگواریِ خود او برای دوستش. پس او و پیرمرد با هم برای مردگانشان اشک ریختند و آشیل جنازه‌ی هکتور را به پریام برگرداند. پریام رفت و او با درد خود و علم به اینکه به‌زودی عمر خودش نیز به آخر می‌رسد تنها ماند.