کتاب انتقاد دینی و سیاسی در قرآن و سنت

واژه «نقد» که در زبان فارسی چونان معادل برای واژه های criticism و critique در زبان انگلیسی و الفاظی مشابه آن در سایر زبانهای لاتین رایج است، از واژگانی است که نشان دوره جدید را بر پیشانی دارد شاید بتوان ادعا کرد که این واژه پربسامد پس از انتشار سه اثر مهم از فیلسوف دوران ساز مدرن ایمانوئل کانت آلمانی با عناوین نقد عقل محض»، «نقد عقل عملی» و نقد قوه حکم بیش از پیش جای خود را در فرهنگ و اندیشه جدید تثبیت کرده است.
نقد و نقادی البته در دوران سنت همواره وجود داشته است اما در دوره جدید معنایی یکسره دیگر یافته است که شاید نمونه آن را در دوران سنت به سادگی نتوان نشان داد این تفاوت از آن روست که نقد در دوران جدید عمدتاً در برابر مفهوم «قدرت» قرار میگیرد و از این رو اغلب در ساحت اندیشه اجتماعی و سیاسی واکاوی می شود. اما اگر نقد چنین پیشینه ای دارد نسبت ما با آن چیست؟ و با اذعان به تفاوت گفتمان مدرن با گفتمان سنت آیا در سنت اسلامی و به ویژه در قرآن کریم و روایات معصومان علیهم السلام میتوان شواهدی را نشان داد که با مساله نقد و نقادی به معنای جدید آن پیوند داشته باشد؟

زیرا در آزادی مصداق نخست، اختلافی نیست و مورد سوم نیز نمی تواند به طور قطع خلاف شریعت تلقی شود؛ زیرا استنباط گروهی از کارشناسان دینی مطابقت آن با شرع است و ترجیح نظر برخی از کارشناسان بر برخی دیگر نیازمند دلیل است؛ علاوه بر اینکه اصالت برائت و اصل عدم تسلط و ولایت انسانی بر انسان دیگر نیز مؤید آزادی در این فرض است. مغایرت مورد چهارم با شریعت نیز نه تنها احراز نشده است، بلکه مورد گواهی هیچ یک از کارشناسان دینی نیست تا موضوع محدودیت قرار گیرد. ادله دینی مورد استناد برای آزادی بیان نیز نوعاً در برگیرنده مصادیقی است که بطلان آنها از نگاه دینی روشن است. گفتار دوم کرامت ذاتی و شناسایی حقوق بنیادین برای انسانها حق آزادی بیان و پیرو آن آزادی انتقاد را میتوان از طریقی دیگر نیز پی گرفت. نظریه کرامت ذاتی انسان نظریه ای است که انسان را بما هو انسان صرف نظر از اندیشه ،نژاد مذهب و جنسیت، دارای کرامت و ارزش می داند. نتیجه پذیرش این ارزش و کرامت ذاتی برای انسان، شناسایی حقوقی برای اوست که از آنها به حقوق بنیادین یا اساسی تعبیر شده است. ویژگی کرامت ذاتی انسان جهان شمولی و فراگیر بودن آن نسبت به همه انسانهاست که به دین و عقیده مقید نمی گردد برخورداری از این کرامت غیر وابسته به اختیار انسان است. در حقیقت انسان از نظر ساختار وجودی امکانات ظرفیتها و استعدادهایی که در وی نهاده شده مورد عنایت آفریدگار قرار گرفته و دارای شرف و عزت و کمال مخصوص به خود گردیده است. واژه «ذاتی» به معنای غیر قابل سلب و غیر قابل تجزیه و تفکیک است؛ بر این اساس انسان از آن جهت که انسان است دارای این ارزش و کرامت بوده و رنگ ،نژاد جنسیت مذهب و عقیده در برخورداری ادله دینی کرامت ذاتی انسان در کتاب دیگر نگارنده با نام «مناسبات انسانی در قرآن» به تفصیل بیان شده است.

نسبت مفهوم نقد و انتقاد در قرآن و سنت اسلامی با مفهوم نقد به عنوان یک مفهوم مدرن چیست؟ و با اذعان به تفاوت گفتمان مدرن با گفتمان سنت آیا در سنت اسلامی و به ویژه در قرآن کریم و روایات معصومان می توان شواهدی را نشان داد که با مسئله نقد و نقادی به معنای جدید آن پیوند داشته باشد؟ جست و جوی شواهدی از توجه به مسئله نقد و نقادی در سنت اسلامی ابعاد گسترده ای دارد و عنوان ) اثر یعنی انتقاد دینی و سیاسی در قرآن و سنت نیز این گستردگی را پوشش می دهد. بر این اساس نگاهی به عناوین فصل ها و بخشهای این اثر نشان میدهد که نویسنده کوشیده است تا حد ممکن به همه شواهد بپردازد و چیزی را از قلم نیندازد. در این کتاب ادله جواز انتقاد دینی و سیاسی حقوق منتقدان دینی و سیاسی و نیز سازوکارهای انتقاد سیاسی و حدود آن بررسی شده است.