کتاب اصو و مبانی تولید قارچ های دارویی با نگاه کاربردی در ایران

امروزه به کمک ابزارهای دقیق مولکولی وجود بیش از ۵ میلیون گونه قارچ (Fungi) در جهان به اثبات رسیده است که از این تعداد در حدود ۱۵۰۰۰ گونه قارچ کلاهک دار (Mushroom) با تاکسونومی معین هستند. در میان این قارچ های کلاهک دار ۷۰۰ گونه از نظر مصرف انسانی ایمن بوده و دارای خواص متعدد دارویی و درمانی هستند که اصطلاحاً قارچ های دارویی Medicinal mushrooms) نامیده می شوند. در حال حاضر همچنان قارچ خوراکی دکمه ای بالاترین سهم را در تولید جهانی قارچ های خوراکی بر عهده دارد، اما مجموع سهم گونه های غیر از قارچ دکمه ای که عمدتاً قارچ دارویی هستند از ۴۴ در طی دهه ۱۹۸۰ به بیش از ۷۰ در اواخر دهه ۲۰۱۰ میلادی رسیده است. این رشد قابل ملاحظه در تجارت قارچ های دارویی در درجه اول به دلیل ارزش دارویی ویژه آنها است. قارچ های دارویی دارای گستره ای از اثرات بیولوژیک از جمله ضد میکروبی، ضدویروسی ضد سرطانی بهبود کننده یا بازدارنده سیستم ایمنی آنتی اکسیدانی و غیره هستند که عمدتاً مرتبط با درشت مولکولهایی همچون پپتیدها پلی ساکاریدها ترکیبات پیچیده پینید - پلی ساکارید و اسیدهای چرب ضروری غیر اشباع میباشد.

علاوه بر رشد اقتصادی قارچهای دارویی جایگاه آنها در جامعه علمی نیز از اعصار باستان تا دهه های ابتدایی قرن ۲۱ دستخوش تغییراتی بطئی اما بنیادینی شده است. قارچ های دارویی از ابزاری عمدتاً در دست جادوگران اعصار باستان به منابع دارویی با ارزش در طب سنتی چین و سپس به منابع طبیعی مورد توجه سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای کشف داروهای ضد سرطانی تبدیل شده اند. نمونه بارز این تحولات علمی در قارچ دارویی دم بوقلمون (Trametes versicular) مشاهده میشود که در سال ۲۰۰۷ برای درمان کمکی سرطان پیشرفته پستان و در سال ۲۰۱۲ برای درمان کمکی سرطان پیشرفته پروستات از FDA مجوز انجام آزمایشات بالینی دریافت نمود. ژنوتیپی راندمان پایین تبدیل زیستی و نیاز به خاک پوششی توأم با تبعات هزینه بالای تولید، تنوع کم منفی زیست محیطی قارچ دکمه ای موجب گرایش به سمت قارچهای دارویی در ایران شده است. از سویی بیشتر قارچ های دارویی در زمره تجزیه کننده های اولیه هستند و قادرند در بسیاری از انواع بقایای گیاهی کشاورزی که در کشور ما به فراوانی یافت میشود رشد کرده و با راندمانی بالا آنها را به متابولیت های ثانویه دارای اثرات دارویی درمانی تبدیل نمایند. لذا پیش بینی میشود در آینده نزدیک قارچ های دارویی به صنعتی بالنده با امکان بالای اشتغال زایی صادرات و ارزآوری برای کشورمان تبدیل شود.

آشنایی با اصول و مبانی فناوری قارچهای دارویی با رویکرد ایران ۴۹

۳-۲-۳ محیط کشتهای رایج برای کشت قارچ های دارویی میسلیوم قارچ های دارویی در محیط های کشت متنوع جامد حاوی آگار رشد می کنند. بسته به گونه قارچ دارویی مورد نظر و هدف از کشت نوع محیط کشت تعیین میشود رایج ترین محیط های کشت آکاردار که برای کشت میسلیوم قارچ های دارویی استفاده میشود عبارت اند از محیط کشت PDA، محیط کشت MEA، محیط کشت OMA و محیط کشت حاوی عصاره کمپوست هر محیط کشت ممکن است برای یک قارچ دارویی به خصوصی مناسب باشد هر چند که برخی از محیط های کشت جنبه عمومی تری دارند. پس از تهیه کشت میسلیوم پلیتهای حاوی کشت میسلیوم بایستی در دمای مطلوب قارچ مورد نظر نگهداری شوند. این دما برای قارچهای دارویی مختلف ممکن است متفاوت باشد به طوری که دمای مناسب رشد رویشی برای قارچ دارویی بلازی ۲۳ تا ۲۷ انوکی ۲۳ تا ۲۵ و شالی ۳۰ تا ۳۲ درجه سانتی گراد است (جدول ۱-۳)

الف محیط کشت PDA یکی از ساده ترین و پر مصرف ترین محیط های کشت برای رشد میسلیوم در اکثر قارچ های خوراکی و دارویی محیط کشت PDA است. این محیط کشت را میتوان به صورت پودر تجاری آماده خریداری کرد و با مخلوط کردن ۲۰ گرم از پودر آماده در یک لیتر آب مقطر یک لیتر محیط تهیه کرد که پس از اتوکلاو به مدت ۲۰ دقیقه در فشار ۱ اتمسفر و دمای ۱۲۱ مورد استفاده قرار میگیرد برای تهیه این محیط کشت به صورت دستی ۳۰۰ گرم سیب زمینی را به وسیله ۲ لیتر آب به مدت ۱ ساعت جوشانده و پس از صاف کردن حجم محلول را به ۱ لیتر رسانده سپس با اضافه کردن ۲۰ گرم آگار ۱۰ گرم دکستروز ۲ گرم عصاره مخمر و ۱ گرم پیتون به مخلوط فوق و مخلوط کردن آنها محیط مورد نظر آماده بوده و میتواند پس از اتوکلاو مورد استفاده قرار بگیرد.

ب محیط کشت MEA این پودر به صورت آماده تجاری وجود دارد برای تهیه آن ۲۰ گرم از پودر آماده را در ۱ لیتر آب مخلوط کرده و پس از استریل کردن مورد استفاده قرار میگیرد اضافه کردن ۱ پیتون و یا ۰٫۵ عصاره مخمر باعث افزایش سرعت رشد میسلیوم در محیط کشت شود تجربه مؤلفین کتاب حاکی از رشد بسیار مطلوب ميسليوم اكثر قارچ های دارویی در این محیط کشت است