کتاب صور الکواکب

محمد بن محمد بن الحسن الطوسی مکنی به ابو جعفر و ملقب به استاد البشر و عقل حادی عشر، مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی از بزرگترین دانشمندان ایران است. وی در روز یازدهم جمادی الاولی سال ۵۹۷ هجری قمری در طوس به دنیا آمد. خواجه در همان آغاز کودکی قرآن مجید را آموخت و صرف و نحو و اشتقاق و مبانی علل و لغت را فرا گرفت و در نزد پدرش به تحصیل علم فقه و اصول پرداخت، دایی اش نیز مقدمات منطق و حکمت را به او آموخت در همان دوران حساب و هندسه و جبر و موسیقی را تحصیل کرد و سپس در ابتدای جوانی برای تکمیل معلومات خویش به نیشابور رفت که یکی از مراکز مهم علمی محسوب میشد. خواجه در این شهر مدتی بماند و از محضر بسیاری از دانشمندان استفاده کرد. خواجه نصیرالدین طوسی علوم معقول را از فریدالدین داماد نیشابوری و علوم ریاضی را از کمال الدین محمد حاسب فرا گرفت و مدتی هم در محضر دانشمندانی چون قطب الدین مصری و کمال الدین یونس موصلی و ابو السعادات اصفهانی تلمذ کرد و در معارف زمان خویش به ویژه حکمت و ریاضی استاد مسلم شد و لقب استاد البشر گرفت.

وی پس از حمله مغول به دربار ناصر الدین عبدالرحیم حکمران قهستان که از سران اسماعیلیه بود راه یافت و کتاب معروف اخلاق ناصری را به نام او پرداخت. چندی بعد ناصر الدین او را به قلعه الموت نزد علاء الدين محمد هفتمین خلیفه حسن صباح برد و سپس ملازم رکن الدین خورشاه آخرین فرمانروای اسماعیلی شد.

از دو کوکب خارج صورت اول میان آن سه کوکب است که بر کلاهند و میان کوکب چهارم روشن که بر منکب ایمن است و از اکبر قدر پنجم است و دوم در پس کلاه است بر کنار مجره از اعظم قدر چهارم میان او و آن کوکب روشنی که بر میان کلاه است به چشم دیدار گزی بیش تر باشد. و اما از عرب روایت های مختلف آورده اند در کوکب سیم که بر پهلوی راست است، با چهارم که بر منکب راست است بعضی گفته اند آن را دو کوکب فرق خوانند و بعضی گفته اند. دو کوکب قرن خوانند و قرن سرو باشد. گفته اند آن جا سر گاوی است و این دو کوکب بر دو سروی اویند و آنجا از این هیچ نیست و سبب آن است که کوکبی دیگر یافته اند میان این دو کو کب که عرب آن را فرجه خوانند و وضع او با این دو کوکب مانند وضع فرجه باشد با دو گوش ستور یا دو سروی گاو و چون آنجا ذکر گوش نرفته است فرق به تصحیف با قرن کرده اند و این غلط است و حقیقت آن است که این دو کوکب را نام فرق به سبب افتراقی کرده اند که میان ایشان هست همچون فرق سر که موضع فرجه باشد بر زیر سر میان موی که از هر دو جانب باشد و هر چند بسیار کواکب باشد که میان ایشان افتراق باشد اما گاه بود که اسم جنس را اسم علم یکی از ابنای آن جنس کنند چنانک سماک را به سبب بلندی که در آسمان دارد سماک خوانند و بسیار کواکب را هم بلندی باشد مانند او و سماک نخوانند و عین الثور را از جهت آنک از پس پروین میآید دبران خوانند و بسیار کواکب از پس یکدیگر آیند که به این نام نخوانند با آنک در معنی اشتراک دارند و فرجه کوکب هفتم است که بر سینه صورت است و میان دو کوکب فرق است اندکی شیب تر و پنجم و ششم که بر مرفق راستند بر دایره فراخند از کواکبی که میان دو کوکب فرق باشند و میان آن سه کوکب که بر طرف جناح راست دجاجه اند و همچنین میان مربع مستطیل که بر تن تنین است و میان ذنب الدجاجه و عرب این دایره را دیک خوانند و بطلمیوس از کواکب دایره جز دو کوکب مرفق را یاد نکرده است و آن کوکب را که بر پای چپ است راعی خوانند یعنی شبان و میان هر دو پای بر راستی کوکبی خرد است اندکی به پای چپ نزدیک تر آن را کلب راعی خوانند یعنی سگ شبان و بر تن صورت بسیار کواکب خرد است، بعضی از قدر پنجم و ششم و کوکب دوم که بر پای چپ است به کوکب سیم پیوندد که بر پهلوی راست است به سطری از کواکب که اندک خمی دارد و آن کواکب همه از اکبر قدر ششمند و نزدیک به اصغر پنجم که هیچ از آن یاد نکرده اند و میان دو فخذ صورت و میان هر دو پای و جدی در میانه مثلث کواکب بسیار است خرد.