کتاب کژ رفتاری

علم اقتصاد در میان همه علوم به علم ملال آور مشهور است. از زمان دانشجویی احساس میکردم که بخشی از این ملال آوری به دلیل قطع رابطه این علم با انسانهایی است که سعی در تبیین رفتارشان را دارد. اقتصاد و مفاهیم مرتبط با آن بسیار همه گیر است. کمتر کسی است که در مورد اتفاقات و مفاهیم ریز و درشت اقتصاد ایده ای نداشته باشد یا تحلیلی ارائه ندهد. تعجبی هم ندارد. پدیده های اقتصادی آن قدر در زندگی ما رسوخ کرده و آن قدر تاثیرات مستقیمی بر زندگی روزمره ما دارند که چه بخواهیم چه نخواهیم در گیرشان خواهیم شد. از این نظر اقتصاد پدیده ای به شدت انسانی است که به مستقیم ترین شکل ممکن با انسانها مرتبط است.

با این حال علمی که اقتصاد نام گرفته احتمالا در میان همه علوم انسانی کمترین توجه را به انسان رفتارهای او و ذهنش دارد اقتصاد علم تبیین رفتار موجوداتی خیالی است که نه حسودند نه عصبانی میشوند نه خسته میشوند نه دستپاچه میشوند و ذهنشان نیز از فرمولهای از پیش تعیین شده حداکثر کننده پیروی می کند. ما در اقتصاد متعارف تلاش میکنیم نظریه هایی ارائه دهیم و مدلهایی بسازیم که رفتار این موجودات خیالی را هر چه بهتر تحلیل و پیش بینی کند به این ترتیب تعجبی ندارد که این علم ملال آور خوانده شود؛ هر چه باشد مطالعه رفتار موجوداتی که قرابت زیادی با رفتارها و ذهنیت ما انسانها ندارند برای همه جذاب نیست. در این شرایط تعجب چندانی هم ندارد که بسیاری از پیش بینی ها و تفسیرهای این علم نتواند آنچه را در واقعیت رخ میدهد حدس زده یا توضیح دهد.

توجه کنید. ما کارهای کوچک را آن قدر زیاد انجام می دهیم که فرصت یادگیری را در آن خواهیم داشت اما وقتی پای خرید خانه یا انتخاب شغل وسط بیاید فرصت چندانی برای یادگیری نخواهیم داشت و زمانی هم که صحبت از پس انداز برای بازنشستگی باشد تنها یک فرصت خواهیم داشت. البته مگر اینکه به تناسخ در جسم تازه اعتقاد داشته باشیم این یعنی ادعای بینمور در علت و معلول دچار تناقض بود. به نظر میرسد که ما نکات مربوط چیزهای کوچک تر و کم خرج تر را بهتر و بیشتر متوجه میشویم زیرا یادگیری نیازمند تمرین و تداوم است. در این شرایط منتقدین باید تصمیمشان را بگیرند که میخواهند کدام بحث را مطرح کنند. اگر یادگیری مهم باشد با بالا رفتن پولی که در میان است، کیفیت تصمیم گیری کاهش خواهد یافت.

بازارها دست تکان دادن نامرئی

مهم ترین مورد فهرست زنگ مبارزه به بازارها مربوط بود. اولین باری را که آموس با این مبحث رو به رو شد به خوبی به خاطر دارم این موضوع در ضیافت شامی مطرح شد که توسط اندیشمند برجسته مدرسه بازرگانی روچستر یعنی مایکل جنسن و در حاشیه یک همایش ترتیب داده شده بود. در آن زمان جنسن به شدت به مدلهای انتخاب عقلایی و کارایی بازارهای مالی اعتقاد داشت. از آن زمان تا به حال دیدگاه هایش از جهات بسیاری تغییر کرده است. فکر میکنم او آن همایش را فرصت مناسبی یافته بود تا ببیند این همه هیاهوی اطراف کانمن و تورسکی برای چیست شاید هم میخواست این دو روان شناس گمراه شده را به راه راست هدایت کند.

در طول بحث آموس از جنسن خواست که قابلیتهای تصمیم گیری همسرش را ارزیابی کند. ما یک هم از داستانهایی گفت که روایت گر تصمیمات مضحک اقتصادی همسرش بود مثل ماشین گرانی که خریده بود ولی به دلیل ترس از خط افتادن سوارش نمیشد بعد از آن آموس درباره دانشجویانش از او پرسید و او هم دوباره از اشتباهات احمقانه آنها گفت و از اینکه دانشجویانش ساده ترین مفاهیم...

این کتاب داستان شکل گیری اقتصاد رفتاری است به روایت یکی از مهم ترین افرادی که در ایجاد و گسترش این رشته نقش داشته اند. ریچارد تیلر برنده نوبل اقتصاد ۲۰۱۷، مؤلف، موضوع نسبتاً پیچیده اقتصاد رفتاری را که آمیخته ای از اقتصاد و روان شناسی است با نثری روایت گونه و جذاب توضیح داده است. خاطرات شوخی ها و روایتهایی که تیلر در این کتاب استفاده کرده باعث شده که همان ابتدا به خواننده متذکر شود.

این کتابی نیست که از یک استاد اقتصاد انتظار داریده. اما برای آنان که ریچارد تیلر را میشناسند. این همان کتابی است. که از او انتظار دارند. در یادداشت کوتاه مؤلف درباره ترجمه فارسی کتاب آمده است: امیدوارم همان اندازه که من از ای که نوشتن این کتاب لذت بردم از خواندنش لذت ببرید و دریچه تازه برای نگاه به انسان ها پیش روی شما بگشاید.