کتاب اسلام و کثرت گرایی دینی

تاریخ ادیان جهان مملو از داستانهای هولناکی است که درباره ظلم و تعصب به رشته تحریر درآمده است. بارها شاهد آن بوده ایم که از مخالفت دینی نسبت به اعتقادات یک قوم برای دستیابی به اهداف استکباری سود جسته اند. برای نمونه میتوان از رفتار اروپاییان مسیحی نسبت به سرخپوستها یاد کرد. با آگاهی بیشتر نسبت به این تاریخ و نسبت به آداب و سنن دیگران، جای شگفتی نخواهد بود که مسیحیان مخلص مشفقی را پیدا کنیم که از رخدادهای گذشته نادم باشند و تصمیم بگیرند که آنها را هرگز تکرار نکنند.

این امر یکی از مهمترین انگیزه های پیدایش کثرت گرایی دینی مسیحی است.

اما عدم تسامح دینی اروپایی نه تنها بین الادیانی است بلکه درون دینی نیز هست. در واقع رشد لیبرالیسم سیاسی در اروپای قرن هیجدهم بسیار متأثر از نپذیرفتن تعصب دینی مطرح شده از سوی فرقه های مسیحی در دوره اصلاح گرایی می باشد.

از نظر هیک توافق نهایی این است که همه ادیان به ظاهر متفاوت بتوانند ادیان درستی باشند کاری که هیک انجام می دهد، این است که شرط بـاور صحیح را به قدری سهل می کند که به عنصر مشترک بین همه ادیان جهان تقلیل پیدا کند، هر قدر که امکان دارد باید این عنصر منزه باشد. با این همه، همان طور که لوتر و هیک میگویند نجات بدون ایمان صحیح میسر نیست

حتی اگر طبق گفته هیک این ایمان کوچکترین وجه اشتراک باشد. برای اینکه بفهمیم چگونه به مسأله کثرت گرایی دینی در متن اسلام بپردازیم، باید وجوه مختلف کثرت گرایی دینی را دقیقاً شناسایی کنیم و کثرت گرایی دینی خصوصاً تفاوت میان کثرت گرایی دینی نجات شناختی حقیقت شناختی و کثرت گرایی دینی وظیفه شناختی را بر اساس تعالیم اسلام، دینی که خدا بدان امر کرده همان دینی است که به آخرین پیامبرش محمد رسول الله ﷺ وحی شده است و فقط پیروی از چنین دینی نه دین دیگر، بر همه انسانها واجب شده است. با این مفهوم، اسلام دینی انحصاری محسوب می شود یعنی کثرت گرایی دینی وظیفه شناختی را رد می کند. ولی خداوند به اطاعت ادیان دیگر پیش از اسلام نیز فرمان داده است و با اذعان به این نکته باید نوعی کثرت گرایی دینی وظیفه شناختی در زمانی را بپذیریم. بنابراین، مقبول نبودن دین حضرت موسی در این عصر نه بدان دلیل است که تعالیم او نادرست بوده و یا با تعالیم حضرت محمد ﷺ سازگاری ندارد، بلکه بدان دلیل است که خداوند تعالیم اسلام را به این دوره اختصاص داده است.

کثرت گرایی دینی به عنوان یک نظریه جذاب معاصر پرسش های چالش برانگیزی را پیش روی ما میگذارد: پرسش هایی درباره حقیقت دینی نجات و رستگاری تکلیف ما در برابر خدا و از همه مهم تر رویکرد ما به کسانی که دینی غیر از دین ما اختیار کرده اند. دکتر محمد (گری) لگنهاوزن، فیلسوف معاصر در این کتاب به معرفی رویکرد کثرت گرایی دینی غیر فرو کاهشی پرداخته است. این رویکرد بیانگر این نکته است که حقیقت دینی بیرون از قلمرو اسلام نیز وجود دارد و غیر مسلمانان هم می توانند به بهشت راه یابند و اینکه رفتار با غیر مسلمانان باید توام با ادب و احترام باشد.