کتاب روش های تحلیل جمعیت شناختی

بررسی جمعیّت‌­ها مربوط به بیش‌تر فعّالیت‌های انسان است. به‌عنوان یک رشته، جمعیّت‌شناسی شبیه آمار است زیرا روش‌های آن در بسیاری دیگر از رشته‌های دانشگاهی استفاده می‌شود. در مورد جمعیّت‌شناسی این رشته­‌ها عبارتند از بررسی‌های آماری، مدیریّت کسب و کار، عدالت کیفری، جغرافیا، تاریخ، بررسی‎های حقوقی، بازاریابی، بررسی‌های سازمانی، برنامه‌ریزی، پیش‎بینی، علوم سیاسی، سیاست‌های عمومی و مدیریّت، مراقبت‌های بهداشتی و آموزش و پرورش، جامعه‌شناسی و بررسی‌های شهری. روش‌های جمعیّت‌شناختی در سطح وسیعی توسّط افرادی که در این رشته­‌ها فعّالیت دارند استفاده می‌شود. با توجّه به مخاطبان گسترده و برخی تحوّلات اخیر در روش­‌های جمعیّت‌شناختی، محتویات این کتاب با استفاده از روش‌های موجود اخیراً توسعه‌یافته، شکاف اساسی در کاربرد روش‌های جمعیّت‌شناختی را پُر می‌کند. این کتاب جنبه‌های بسیاری از صور جمعیّت‌شناختی، روش‌های مرتبط و کاربرد آنها را در بر می‌گیرد. برخی از سنجه­‌های آماری مربوط به بررسی جمعیّت‌شناسی، مفاهیم و تکنیک‌های مرتبط با آنها را معرّفی می‌کند. کتاب به مدل­‌های جمعیّتی پایه و شرح و بسط مفاهیم و جریان­‌های جمعیّتی می­‌پردازد. علاوه بر این، تحلیل پدیده­‌های جمعیّتی به‌صورت مقطعی و  تحلیل­‌های طولی/گروه هم‌دوره را در بر می­‌گیرد.
این کتاب روش‌های مورد استفاده در محاسبه‌ی جدول‌های عمر و جدول‌های عمر چندکاهشی را که در مطالعه‌ی پدیده‎های جمعیّتی مانند مرگ‌و‌میر، اختلال در سلامتی، زناشوئی و دیگر رویدادهای اجتماعی مفیدند پوشش می­‌دهد. کاربرد مهمّ روش‌­شناسی جدول عمر در پیش‌بینی‌­های جمعیّت است. این کتاب به بررسی روش‌های جایگزین جمعیّت و پیش‌بینی­‌های مرتبط در هر دو سطح ملّی و محلّی می‌پردازد. ارزیابی دقّت داده‌های جمعیّت‌شناختی یک پیش‌­شرط مهم در تحلیل­‌های جمعیّت‌شناختی است. به روش‌های ارزیابی دقّت داده­‌ها، تسطیح و تعدیل آنها که ممکن است مورد نیاز باشد، پرداخته شده است. مدل جمعیّت ثابت ابزار مفیدی در تحلیل جمعیّت‌­ها و برآورد پارامترهای جمعیّتی از مجموعه‌ی داده‌های ناقص است. این روش در کشورهای در حال توسعه که از کمبود داده‌­های جمعیّتی رنج می‌برند از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار است. بهبود فناوری رایانه و نرم‌افزار، استفاده از صفحه‌های گسترده و دیگر نرم‌افزارها را در تحلیل­‌های جمعیّت‌شناختی افزایش داده ‌است. ارتباط نرم‌افزار در حوزه‌ی عمومی با تحلیل جمعیّت‌شناختی و همچنین برخی از بسته‌های اختصاصی در این زمینه مورد بررسی قرار گرفته ­است.

این کتاب در 14 فصل سازمان یافته است. چیدمان فصل­‌ها از مفاهیم پایه به مفاهیم پیچیده‌­تر است. چهار فصل اوّل به معرّفی جمعیّت‌شناسی به‌عنوان یک رشته‌ی تحصیلی و تحلیلی اختصاص دارد. در فصل 1، به بررسی ماهیّت و بافت تاریخی تحلیل­‌های جمعیّت‌شناختی پرداخته می­‌شود. فصل 2، واژگان، تعریف‎ها و ایده‎ها در مورد داده‌­هایی که نیاز به یادگیری دارند را فراهم می‌کند. در فصل 3، برخی از سنجه­‌های آماری پایه توصیف می­‌شوند تا آشنایی بیش‌تری با تحلیل­‌های جمعیّت‌شناختی حاصل شود. این موارد عبارتند از سنجه­‌های اصلی مانند فراوانی، نسبت­‌ها، میزان­‌ها و احتمالات، شاخص‌های مرکزی و پراکندگی، تمرکز، عدم تشابه و تفاوت نسبی. روش همبستگی و رگرسیون نیز بررسی شده‌اند. فصل 4، سنجه­‌ها و واژگان اصلی جمعیّتی را پوشش می‌دهد. در مجموع، فصل­‌های  3 و 4، ایده‌ها و سنجه­‌های اصلی حجم، توزیع و ترکیب جمعیّت‌های انسانی را ارائه می­‌کند. این ایده‌ها که به نوبه‌ی خود مؤلّفه‌های تغییر جمعیّت یعنی باروری، مرگ‌و‌میر و مهاجرت را پوشش می­‌دهند، لازم است پیش از ورود به فصل‌های بعد آموخته شوند. فصل 5، باروری را پوشش می‌دهد در حالی‌که فصل 6 به بررسی مرگ‌و‌میر می­‌پردازد. رویکردهای مقطعی و طولی در جمعیّت‌شناسی بررسی شده و سنجه­‌های ساختگی باروری و بازماندگی ارائه شده‌اند. فصل 7، دیدگاه بسیار مهمّ جدول عمر در مطالعه‌ی مرگ‌و‌میر و بازماندگی را پوشش می‌دهد که با توجّه به این موضوع در فصلی جداگانه به آن پرداخته ­شده است. مهاجرت موضوع فصل 8 کتاب است.

به‌طور کلّی، فصل­‌های 2، 3، 4، 5، 6، 7 و 8 به جمعیّت‌شناسی از منظر ویژگی‌های انتسابی می‌پردازند. در فصل 9، مفاهیم، روش‌ها و داده‌هایی که در جمعیّت‌شناسی به‌عنوان مشخّصه‌های اکتسابی به آنها نگاه می‌شود معرّفی شده­‌اند. این فصل شامل روش­‌های تحلیل و اندازه­‌گیری مرتبط با وضعیّت زناشوئی و وقایع حیاتی مرتبط با آن مانند ازدواج و طلاق، تحصیلات، نیروی کار، اشتغال، خانواده­ و خانوار است. در فصل 10، مفاهیم معرّفی‌شده‌ی جدول عمر در فصل 7 بسط یافته است. ایده‎ی مرگ به مفهوم یک کاهش گسترش یافته و وضعیّت‌هایی را در نظر می‌گیرد که ممکن است گروه‌های هم‌دوره در معرض کاهش‌های چندعاملی مانند علل مختلف مرگ­‌ومیر قرار گیرند. علاوه بر این، این فصل مفهوم را به تهیّه‌‌ی جدول‌های عمر چندحالتی گسترش می‌دهد که نه تنها با کاهش از زندگی به مرگ بلکه همچنین با تغییر حالت‌های ممکن در میان وضعیّت‌های فعّال گوناگون مانند حرکت به داخل و خارج از نیروی کار نیز تغییر می­‌کند. فصل 11، در مورد پیش­‌بینی‌های جمعیّت است که مفاهیم، روش­‌ها و داده‌های مورد بحث در فصل‌های 4، 5، 6، 7 و 8 را به هم پیوند زده و جنبه‌های بحث‌شده در فصل‌های 9 و 10 را شامل می‌شود. این فصل به تفصیل روش ترکیبی پیش‌بینی را که رایج‌ترین تکنیک در پیش‌بینی جمعیّت­‌ها بر حسب سن و جنس است پوشش می‌دهد. همچنین، در این فصل روش تغییر - گروه هم‌دوره که به داده‌های کم‌تری نیاز دارد به بحث گذاشته شده است. علاوه بر این، این روش در پیش­‌بینی بخش‌های خاصّی از جمعیّت مانند افراد در نیروی کار و در سنّ مدرسه کاربرد دارد. همه‌ی داده‌ها در معرض خطا هستند. فصل 12، برخی از روش‌های معمول مورد استفاده برای ارزیابی کیفیّت داده­‌های جمعیّت‌شناختی و روش­‌هایی برای تعدیل و تسطیح داده‌ها به‌منظور بهبود کیفیّت آنها را توصیف کرده است. مدل جمعیّت ثابت که در کانون نظریه‎ی جمعیّت‎شناختی ریاضی است موضوع فصل 13 است. این فصل ایده‌های مطرح‌شده در فصل 7 را به شیوه‌ای کاملاً متمایز از آنچه در فصل 10 بحث شد، بسط داده است. برخی از ویژگی‌های مهمّ این مدل مورد بررسی قرار گرفته و استفاده از آن در تحلیل­‌های جمعیّت­‌شناختی بحث شده است. نتیجه‎گیری این کتاب در فصل 14 است که بررسی برخی نرم افزار‌های جمعیّت‌شناختی در دسترس را فراهم می‌کند. با توجّه به سرعت تغییرات فناوری، این فصل را باید به‌عنوان یک نقطه‌ی شروع نگاه کرد زیرا محصولات جدید و مفید در زمان انتشار کتاب به آن اضافه شده­‌اند. در سراسر کتاب مثال‌های عددی همراه با اطّلاعات شماری از کشورها و مقایسه‎ی­ الگوهای ملّی ارائه شده­‌اند. در موارد ممکن پیوندهای اینترنتی (URL ها) برای منابع مختلف ارائه شده است. همه‌ی آن­ها در فوریه‎ی 2013 ارزیابی شده‌اند تا اطمینان حاصل شود که مشکلی نداشته باشند. با این‎حال، محلّ داده­‌ها در اینترنت ممکن است با گذر زمان تغییر کند و خوانندگان باید برای بازیابی آن­ها تلاش کنند.

مطالب این کتاب به شیوه‌­ای سازمان یافته است که اجازه می‌دهد تا خوانندگان از یک سطح مقدّماتی به روش‎های پیشرفته‎تر تحلیل­‌های جمعیّت‎شناختی حرکت کنند. این رویکرد با در نظرگرفتن این نکته است که ممکن است کاربران دارای سطوح متفاوتی از مهارت‎های ریاضی باشند و این رویکرد گام به گام باعث می‌شود تا روش‌های مختلف تحلیل جمعیّت‎شناختی برای سطوح مختلف تخصّص در دسترس باشد. این رویکرد، از آموزش تدریجی از مرحله‎ی ابتدایی به روش‌های پیشرفته‎تر تحلیل جمعیّت‎شناختی پیروی می­‌کند. روش‎های تحلیل در این کتاب علاوه بر دانشجویان جمعیّت‌شناسی، برای افرادی از رشته­‌های دیگر و آنهایی که در دستگاه‌های دولتی و کسب­‌وکار فعّالیت دارند ارتباط دارد.