کتاب چرا کشورها شکست می خورند

معرفی مختصر کتاب کتاب حاضر، نگارشی است دقیق و جامع دربارة همه رشته‌های سیاسی، حقوقی، اقتصادی، تاریخی و جامعه‌شناسی. زبان کتاب، روایی و ساده است به‌طوری‌که مهم‌ترین مسائل، حتی پاره‌ای مسائل علمی مهم، استادانه حتی برای خوانندگان غیرمتخصص، دانشی گسترده فراهم می‌آورد. این کتاب تاریخ بشر را ورق می‌زند، اما با دیدی اقتصادی از اقوام و اعصار مختلف می‌گوید و می‌خواهد نشان دهد که چرا جامعه‌ای افول می‌کند و جامعه‌ای دیگر روی پا می‌ایستد. «نظریه‌هایی که کار نمی‌کنند»، «ثروت زایی و فقرآفرینی»، «تأثیر تاریخ»، «رشد در چارچوب نهادهای بهره کش»، «موانع توسعه»، «توسعة معکوس»، «گسترش شکوفایی»، «چرخة فضیلت»، «چرخة رذیلت»، «شالوده شکنی»، «درک شکوفایی اقتصادی و فقر» از مطالب مهم این کتاب هستند.

ستایندگان کتاب به تصریح یا تلویح، آن را از نمونه های درخشان مطالعات بین رشته ای تشخیص داده و گفته اند که مولفان، دانشنامه ای کم نظیر در علوم اجتماعی آفریده اند که به پرسش های بنیادی درباب علل فقر و غنای کشورها پاسخ هایی قانع کننده داده است.«چرا کشورها شکست می خورند» اساسا راجع به وضع اقتصادی انواع جوامع از جماعات و آبادی های اولیه تا کشورهای امروزی است؛ اما ارجاعات پرشمار مولفان به تجربه های جهانی، به کتاب خصلتی تاریخی هم داده است، و حتی می توان گفت این کتاب راجع به تاریخ تحولات اقتصادی جوامع و با تاکید بر مبحث توسعه است. از این حیث، با وجود اینکه مشرب اقتصادی مولفان (نهادگرایی) در سراسر کتاب با قوت تمام جاری است، کتاب بیش از آنکه ذیل یکی از نحله های اقتصادی قرار گیرد، از لون تاریخ است. بنیان این کتاب بر هشت اصطلاح کلیدی استوار است و انواع و اقسام مثال ها و استدلال های کتاب در خدمت تشریح همین هشت اصطلاح است. اصطلاحات اول دوم که مکمل یکدیگرند، inclusive institutions و abstractive institutions هستند که در این کتاب به «نهادهای فراگیر» و «نهادهای بهره کش» ترجمه شده اند. منظور از نهادهای فراگیر، اعم از نهادهای سیاسی و اقتصادی، نهادهایی است که امکان فعالیت آزاد را برای همه شهروندان فراهم می کنند. نهادهای بهره کش در نقطه مقابل قرار دارند و راه ورود عموم را به قدرت سیاسی و فعالیت اقتصادی می بندند و این مزایا را در اختیار نخبگان خاص قرار می دهند. جانمایه تحلیل کتاب این است که هرجامعه ای که نهادهای فراگیر در آن حاکم شده اند، آن جامعه راه رشد اقتصادی و سعادت را پیموده است؛ و برعکس جوامعی که نهادهای بهره کش بر آن مسلط شده اند به راه خودکامگی و تهیدستی افتاده اند. اصطلاحات سوم و چهارم که باز هم مکمل هم هستند، virtuous circles و vicious circles   هستند که به «چرخه های فضیلت» و «چرخه های رذیلت» ترجمه شده اند. وقتی در جامعه ای نهادهای فراگیر پا می گیرند، این نهادها راه را بر کژی ها می بندند و حتی اگر در مقاطعی نخبگان در صدد احیای نهادهای بهره کش بر آیند، قدرتِ نهادهای فراگیر راه را بر آنها می بندد؛ و بر عکس، جامعه ای که نهادهای بهره کش بر آن مستولی شوند، تلاش ها برای ایجاد نهادهای فراگیر مدام به سنگ موانع می خورد.  کتاب «چرا کشورها شکست می خورند» طبق معیارهای متعارف دانشگاهی، اثری اقتصادی نیست؛ و باز طبق همین معیارها اثری سیاسی، جامعه شناختی، حقوقی و تاریخی هم نیست و در عین حال کتابی است بس دقیق و جامع درباره همه این رشته های علمی.