کتاب نقاشی ایرانی نشر دنیای نو

ایران کشوری است که سنت خود را علیرغم حوادث جانسوز تاریخی که نتیجه وضع جغرافیائی آن میباشد به خوبی حفظ کرده است در مرکز این سرزمین فلات ایران قرار دارد که بوسیله رودهایی که از کوههای پربرف آن جاری میشود سیراب میگردد. اما این فلات پلی است که از ماقبل تاریخ تا کنون دستخوش امواج تهاجمی قرار گرفته است. هنگامی که این فلات تحت تسلط حکمران مقتدری بوده، مرکز امپراطوریی را تشکیل میداده که نواحی پر آب و دره های نواحی جنوب غربی یعنی بین النهرین و سرزمین شمال شرقی یعنی نواحی سیحون و ماوراء النهر را نیز دربر میگرفته است. عظیم ترین این امپراطوری ها امپراطوری هخامنشی بوده است. پادشاهان مقتدر و نیرومندی که در قرن ششم قبل از میلاد جانشین هم میشدند سیستم های اداری ایالتی جدیدی را بنیاد نهادند و به وسیله ایجاد سیستم ارتباطی خاصی که تا قرنها بعد باقی ماند آنها را در ارتباط با هم نگاه داشته اند. حکومت مرکزی از زمان سقوط امپراطوری هخامنشی توسط اسکندر تاکنون اغلب با تهاجم بیگانگان مختلف مرتب دستخوش تغییر بوده است.

در عوض به شهادت نوشته ها چند مجموعه از نقاشیهای دیواری در ساختمانهای باغهای سمرقند مشاهده شده که جشن پیروزی تیمور فرزندان و سرداران او را نشان می داده است. این نوع نقاشی که مورد توجه مردی موفق مانند تیمور است از این نظر اهمیت دارد که بار دیگر مانند زمان ساسانیان هنر پرتره سازی را به ایران معرفی میکند پرتره های زیادی از دوران تیموریان به جا نمانده ولی میتوان ادعا کرد که پرتره در آن زمان متداول بوده است. بعضی از نقاشیهای دیواری بر روی دیوارهای باغ قصر دختر بزرگش بی قیفی سلطان که احتمالاً سوژه هایی غیر از پرتره را ترجیح می داده وجود داشته است که نمونه آن را در بقایایی از یک منظره در مقبره خواهرش شیرین بگ آغا که در ۱۳۸۵ بنا شده میتوان مشاهده کرد. هیچ اثر دیگری از این نقاشیهای دیواری در قصرهای ایرانی تا زمان شاه عباس اول به جا نمانده است. به غیر از این نقاشیها نقاشیهای دیگری که در قصر تیمور اجرا شده احتمالاً بر روی پارچه بوده و به وسیله داستانی که جهانگیر امپراطور مغول نوشته معلوم می شود که وی از شاه عباس یک اثر دریافت کرده که مربوط به قشون کشی تیمور در آسیای مرکزی و به امضای استاد خلیل است. این کار یکی از تزیینات چهارگانه دربار شاهرخ پسر و جانشین تیمور و فرمانروای خراسان و ماورالنهر و وارث بسیاری از تأسیسات او می باشد. صرف نظر از اصل یا کپی بودن این هدیه از فحوای داستان چنین پیداست که امکان دارد نقاشیهایی بر روی پارچه و ابریشم در اوائل قرن پانزده وجود داشته اند و این آثار آنقدر بزرگ بوده اند که اسامی بزرگان لشکر در زیر و کنار تصاویرشان میتوانسته نوشته شود. پارچه های نقاشی شده مشهوری از شاهزادگان خانواده تیمور در موزه بریتانیا نگهداری میشود که برای یکی از اعقاب تیمور یعنی همایون در ۱۵۵۵ بافته شده که درباره آن ذیلاً شرح بیشتری خواهیم داد. هنگامی که روی کلاویخو سفیر اسپانیا در تابستان ۱۴۰۵ به سمرقند رسید به قصرهایی تابستانی برخورد کرد.