کتاب تاریخ ادبیات ایران 4 نشر فردوس

سپاس و ستایش دادار خرد آفرین را سزاست که توفیق تجدید نظر و تجدید حروفچینی این کتاب را در ششمین نوبت چاپ آن براین بنده و بر انتشارات فردوس ارزانی داشت. به این سبب بر خود فرض میشمارم تا از ناشر محترم و از جناب آقای عزیز الله علیزاده که با هم در تجدید طبع آن دلنمودگی و کوشش فراوان نشان دادند، سپاسگزار شوم. در مقدمه یی که در روزهای پایانی سال ۱۳۷۴ بر چاپ اول این خلاصه از جلد پنجم تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان فارسی نوشتم نیایش کرده بودم تا خدای یکتای بی همتا به استادم دکتر ذبیح الله صفا، محقق و مؤلّف دانشمند این اثر نفیس توفیق تألیف جلد ششم آن را که باید از میانه قرن دوازدهم تا آغاز عهد مشروطیت در ایران را در برگیرد، عطا فرماید و برای کمک به تحقق این هدف که آرزوی دیرین هر دوی ما بود و برای آنکه در حد توان ناچیزم به استاد یاری رسانم مقدمات سفر به آلمان و اقامت دو ساله یی را در شهر لوبك (LUbeck) که در بیست سال اخیر عمر استاد صفا اقامتگاه ایشان بود فراهم کردم و در آن شهر مانند دفعات گذشته با استقبال گرم استاد و روحیه امید بخش ایشان روبرو شدم اما برخلاف نظر ایشان که ادامه تحقیق در تاریخ ادبیات و تأليف جلد ششم و به فرجام رسانیدن این کار نافرجام را دلیلی برای ادامه حیات و بهانه یی برای تأخیر در اجل محتوم میدانستند همسر گرامی ایشان سرکار خانم زیگرید کمرلند آن را موجب مرگ زودرس استاد میدانستند و به شدت مخالفت کردند بطوری که داشت موجبات کدورت و نقاری میان آن دو را فراهم می آورد و من بنده که سعادت استادم و سلامت خانواده ایشان را به ویژه در ایام پایانی حیات آن مرد بزرگ ترجیح می نهادم خیلی زود صلح و صفایی برقرار کردم و به وطن عزیز بازگشتم. از آن پس حال استاد به وخامت گرایید و ناتوانی دوران پیری توانایی یافت تا سرانجام در هشتم اردیبهشت ۱۳۷۸ رشته حیات بگسست 

رشته های مختلف عقلی و نقلی متعدد و از آن میان چند اثر مهم در حکمت است مانند: قبسات، عيون المسائل، نبراس الضياء، خلسة الملوك، الرواشح السماوية، السبع الشداد خلق الاعمال، الافق المبين حبل المتين، تقويم الايمان، صحيفة ملكوتيه، الصراط المستقيم، عرش التقديس، علم واجب و کتاب فارسی جزوات و مثنوی موسوم به «مشرق الانوار» در برابر مخزن الاسرار نظامی آموختگاری او نزد دائیش شیخ عبدالعالی پسر محقق کرکی، و میر فخرالدین محمد سماکی استرآبادی شاگرد میر غیاث الدین منصور دشتگی شیرازی، و سید نورالدین علی عاملی شاگرد شهید ثانی و شیخ حسین بن عبدالصمد پدر شیخ بهائی صورت گرفت و خود نیز شاگردان مشهوری تربیت کرد که ملا صدرای شیرازی بزرگوارترین آنان است. کوششهای میرداماد در نزديک ساختن دین و فلسفه و همچنین درآوردن حکمت مشاء به رنگ اشراقی آن قابل توجه است. وی در الافق المبین از «تناهی زمان» و در نتیجه آن از «حدوث دهری که یکی از نوآوریهای او در حکمت است، سخن میگوید و در همین کتاب نیز در قبسات بحث در اصالت وجود و اصالت ماهیت را به پیش می کشد و سرانجام به اصالت ماهیت تن در میدهد ولی شاگرد مشهورش ملا صدرا در این هر دو مطلب در طریق مخالف استاد خود گام نهاد و بعضی از حکمت شناسان دیگر که بعد از او آمدند همچنان اندیشه های میرداماد را درباره زمان مردود شمردند. به هر حال میر داماد مبحثی خاص را درباره زمان در عهد مورد مطالعه ما گشود که پس از او مدت ها بازماند میر در اثرهای خود از پیشینیان مانند فارابی ابن سینا، شیخ اشراق و فخر رازی و مانندگانشان بسیار یاد کرده و به نوشته های آنان استناد جسته است. چنانکه پیش از این گفتم میرداماد شعر فارسی میسروده و «اشراق» تخلص می کرد.
از اوست چشمی دارم چو روی شیرین همه آب بختی دارم چو چشم خسرو همه خواب جسمی دارم چو جان مجنون همه درد جانی دارم چو زلف لیلی همه تاب
نتوان از غم تو دل بتدبير بريد كودك نتوان بمهد از شیر برید
بر من نتوان بست بزنجیر دلت وز تو نتوان دلم بشمشیر برید