کتاب داستان بریده بریده

«داستان بریده بریده» داستانی پژوهشی از حادثه‌ی کربلاست که علیرضا نظری خرم‌آبادی آن را با زبان محاوره روایت نموده است.
نویسنده در این کتاب داستان‌هایی در قالب عناوین ذیل سامان داده است؛
مرگ معاویه و حوادث شام
در مدینه چه گذشت
به‌سوی مکه و حوادث آن
مسلم و کوفه
از مکه تا کربلا
ورود به کربلا و حوادث آنجا
حوادث کوفه
از کوفه تا دمشق
دمشق و حوادث آن
به‌سوی عراق
ورود به مدینه

معرفی مختصر کتاب در این اثر، پژوهشگر با مراجعه به اکثر منابع متقن موجود تا قرن هشتم که کم‌ترین تحریف و دستبرد را به خود دیده‌اند، به تعریف زوایای پنهان فعال و آشکار تاریخ می‌پردازد. مخاطب در این کتاب، ضمن اطلاع از چگونگی بروز حوادث از اوضاع و احوال شهرهای مهم جهان اسلام و عملکرد مسلمین آگاه می‌شود. نویسنده در داستان بریده بریده، زبانی خارج از عرف کتب تاریخی را برگزیده، او با زبانی محاوره و به گونه‌ای دوستانه و به دور از آرایه‌های سخنوری، به نقل داستان‌هایی از دل تاریخ می‌پردازد تا بدین وسیله مخاطبین بیشتری از اقشار مختلف را به خود جلب کند.

به لطف خداوند، سال‌ها در پژوهشگاه دارالحدیث به تحقیق و پژوهش مشغول بودم که حاصل آن، همکاری در نگارش ده ها کتاب حدیثی است.
پس از سیزده سال تجربه حضور در پژوهشگاه قرآن و حديث به کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی (ره) نقل‌مکان کردم، در آنجا با همکاری تنی چند از اساتید بافضل و کمالاتم، مشغول نگارش مجموعه عظیمی «موسوعة الإمامة في نصوص اهل السنة» هستیم. در این کتاب که فعلاً سی جلد آن به چاپ رسیده به گردآوری فضایل، مناقب و تاریخ زندگی امام علی، حضرت فاطمه و امام حسن (ع) اختصاص‌یافته است. اخیراً نیز کار علمی و پژوهشی مربوط به زندگی امام حسین (ع) را که حدود ده جلد قطور می‌شود، بر اساس منابع کهن تاریخی و حدیثی به پایان رساندیم.

آنچه در داستان بریده بریده با عنایت اهل‌بیت (ع) فراهم آمده، به پشتوانه این تجربه پژوهشی است. در نگارش این داستان علاوه بر اندوخته‌هایم از مطالعه دانشنامه امام حسین (ع) از پژوهش‌های همکاران سابقم در پژوهشگاه دارالحدیث و کتاب ارزشمند تاریخ امام حسین (ع) نگاشته پژوهشگران وزارت آموزش‌وپرورش، بهره جستم. استفاده از مجموع این کتاب‌ها موجب شد تا یک قصه مستند و به‌اصطلاح، پدر و مادردار درباره حادثه کربلا بنویسم، نه یک داستان تخیلی.

غرض آنکه آنچه در این کتاب، پیش روی خواننده محترم قرارگرفته، خیالات و بافته‌های ذهنی نویسنده نیست. آسوده‌خاطر باشید که نویسنده کتاب به دور از خیال‌پردازی، قصه را بر اساس منابع موجود کهن از قرن اول تا هشتم هجری نگاشته است. البته گاهی به‌ضرورت پردازش داستان، برداشت‌هایی آزاد اما وفادارانه و وسواس گونه از کتاب‌های حدیثی و تاریخی داشته‌ام.
امروزه برای هر پژوهشی درباره تاریخ عاشورا چهار دسته منبع وجود دارد:
الف. منابع قابل استناد
ب. منابع غیرقابل استناد
ج. منابع متأخر و معاصر
د. منابع مفقود

الف) منابع قابل استناد
مقصود از منابع قابل استناد، آن دسته منابعی هستند که هویت تاریخی دارند و نویسندگان آن‌ها، امین، سرشناس و از عالمان روشمند بوده‌اند، هرچند دیده‌ی نقد خود را بر یکایک روایات آنان، باز نگاه می‌داریم.
خوشبختانه منابع متعدد و قابل‌اتکایی از پنج قرن نخست به دست ما رسیده که به گزارش نهضت عاشورا پرداخته‌اند. این منابع، گاهی کتاب‌هایی هستند که فقط نهضت عاشورا را گزارش می‌کنند و گاهی منابعی هستند که تنها بخش‌ها با فصل‌هایی از آن‌ها، درباره قیام امام حسین (ع) است.
گفتنی است که این منابع، از اعتبار یکسانی برخوردار نیستند؛ اما همه آن‌ها قابلیت ارجاع و استناد دارند و به‌وسیله پژوهش‌های تاریخی روشمند، قابل‌بررسی و پذیرش هستند.

ب) منابع غیرقابل استناد
منابع غیرقابل استناد یا ضعيف، منابعی بی سند و بدون پشتوانه تاریخی‌اند که اخباری در آن‌ها را تنها به‌شرط یافتن مؤيدهای تاریخی و تقویت شدن به‌وسیله دیگر مآخذ، می‌توان پذیرفت.
با گذشت زمان و دورتر شدن از اصل واقعه، انتظار تغییر و تحریف، بیشتر می‌شود و این در نکته‌ای است که قاعده‌ی لزوم مراجعه به منابع کهن و نزدیک‌تر به حادثه تاریخی را مدلل می‌سازد. خوشبختانه منابع کهن تاریخی و سیره نگاری، چنان دقیق و با تفصیل به عاشورا و کربلا پرداخته‌اند که غرض‌ورزی‌ها و اشتباهات را به‌آسانی نشان می‌دهند.

ج) منابع متأخر و معاصر
منابع تاریخ عاشورا، پس از قرن نهم و دهم بسیار متعددند و اعتبار آن‌ها تابع اعتبار منابع مورداستفاده مؤلفان آن‌هاست. به سخن دیگر، هراندازه گزارش کتب متأخر و معاصر، متکی بر کتاب‌های کهن‌تر و معتبرتر باشد و در نقل، امانت‌داری و دقت بیشتری رعایت شده باشد، قابل‌اعتمادتر خواهد بود.
نتیجه سخن، اینکه تنها به دلیل وجود یک گزارش تاریخی در کتاب‌های معاصر، هرچند مشهور و موردتوجه، نمی‌توان آن را دارای سند قابل‌اتکای تاریخی دانست و به استناد آن، مطلبی را به اهل‌بیت (ع) نسبت داد؛ بلکه باید منبع آن نیز معلوم و سنجیده گردد و اگر منبع آن ضعیف بود یا اساساً منبعی برای آن یافت نشد، از دایره اعتماد، خارج شود. همین نکته درباره نقل‌های شفاهی نیز جاری است، چراکه حتی اگر گوینده انسان بزرگی باشد با توجه به فاصله زمانی بسیار زیاد با روزگار اهل‌بیت و تجربه راه یافتن خطاهای بسیار به نقل‌های شفاهی، اعتماد کردن به چنین نقل‌هایی، برخلاف سیره عقلاست.

د) منابع مفقود
فهرست نگاران و رجالیان، مؤلفان متعددی را نام‌برده‌اند که دست‌کم، یک کتاب درباره امام حسین (ع) و شهادت ایشان نگاشته‌اند. هرچند شمارکمی از این کتاب‌ها به دست ما رسیده است؛ اما تنوع و فراوانی آن‌ها نشان از بازتاب گسترده حماسه کربلا در قرون اولیه دارد و به‌تنهایی می‌تواند اثبات‌کننده وجود تاریخ معتبر درباره حادثه عاشورا باشد.
این داستان صرفاً به اتکا، منابع قابل استناد با قلمی متفاوت که ترکیبی از محاوره نویسی و شکسته‌نویسی است، به رشته تحریر درآمده است. شکسته‌نویسی، به‌رغم داشتن منتقدان ادبی سبکی از نوشتن است که در آن، زبان گفتار در نوشتار وارد می‌شود، یعنی همان‌طوری که حرف می‌زنیم می‌نویسیم، به شکلی که خواننده احساس می‌کند نویسنده به دور از تكلف، صمیمانه با او صحبت می‌کند و این شیوه از نگارش، می‌تواند به جذابیت و سرعت در مطالعه کمک کند. البته با شکسته‌نویسی افراطی و بی‌حدومرز که فرایند خواندن متن را با اخلال مواجه می‌کند، موافق نیستم. از همین رو تا جایی که مقدور بوده برای شکسته‌نویسی و محاوره نویسی، چارچوب و محدودیت‌هایی قائل شدم.
اگر به واقعه و شخصیتی کمتر پرداخته‌شده یا برخی مطالب مشهور و مورد انتظار خواننده محترم در این کتاب یافت نمی‌شود به این دلیل است که تلاش شده داستان، صرفاً بر اساس منابع موجود کهن انگاشته شود. همچنین اگر حادثه‌ای به شکل مفصل پردازش‌شده بدان جهت است که در منابع کهن آن واقعه با جزئیات نقل‌شده است.

شماره‌های مندرج در عناوین، گویای این است که مطالب ذیل آن، بر اساس چه منابعی به رشته تحریر درآمدهاست. این منابع، در پایان کتاب به شکل مجزا ذکرشده است.
در پایان بر خود لازم می‌دانم از تلاش‌های دوستان خوبم آقایان حجةالاسلام والمسلمین دکتر محسن عطاءالله، مهندس عبدالعظيم زمین پرداز و همسر گرامی‌ام خانم دکتر زهره اهوارکی که اثر حاضر را با بیان نظرات ارزشمند خود ارتقاء بخشیدند کمال تشکر و قدردانی را به عمل‌آورم و توفیقات روزافزون آن‌ها را از خدای متعال مسئلت نمایم.
علیرضا نظری خرم
20/06/1400

در این اثر پژوهشگر با مراجعه به اکثر منابع متقن موجود تا قرن هفتم که کمترین تحریف و دستبرد را به خود دیده‌اند به تعريف زوایای پنهان و آشکار تاریخ می‌پردازد. مخاطب در این کتاب ارزشمند ضمن اطلاع از چگونگی بروز حوادث، از اوضاع و احوال شهرهای مهم جهان اسلام و عملکرد مسلمين آگاه می‌شود. از همه مهم‌تر با خواندن این کتاب به شناخت افراد و اسامی مشهوری می‌رسد که شاید امروز به‌گونه‌ای دیگر از آن‌ها یاد می‌شود.
نویسنده در داستان بریده بریده زبانی خارج از عرف کتب تاریخی را برگزیده، او با زبانی محاوره و با گونه‌ای دوستانه و به دور از آرایه‌های سخنوری به نقل داستان‌هایی از دل تاریخ می‌پردازد تا بدین‌وسیله مخاطبین بیشتری از اقشار مختلف را به خود جذب کند.