کتاب هزار توی تنهایی

«هزارتوی تنهایی»، با زیرعنوانِ زندگی و شیوه‌ی اندیشه‌ورزی در مکزیک، عنوان کتابی است به قلم اکتاویو پاز که انتشارات لوح فکر آن را به چاپ رسانده است. همه‌ی ما، در مرحله‌ای از زندگی، به این بینش رسیده‌ایم که هستی‌مان چیزی بی‌همتا، واگذارناپذیر و بسیار گران‌بهاست. این مکاشفه کمابیش همواره در نوجوانی روی می‌دهد. کشف خویشتن بالاتر از هرچیز آگاهی یافتن از تنهایی‌مان است: این مکاشفه به منزله‌ی پیداییِ حصاری نامحسوس و آشکار – از آگاهی ما- میان جهان و خویشتن ماست. این درست است که ما تنهایی‌مان را کمابیش به مجرد زاده شدنمان احساس می‌کنیم، اما کودکان و بزرگسالان می‌توانند از تنهایی خود برگذرند و خویشتن را در بازی یا کار به فراموشی بسپارند. بااین‌حال، نوجوان بین کودکی و جوانی در نوسان است و برای لحظه‌ای در برابر شکوه بی‌کران جهان درنگ می‌کند. او از واقعیتِ هستی خود به شگفت می‌آید و این شگفتی او را به اندیشیدن وامی‌دارد: همچنان که بر روی رودخانه‌ی آگاهی خود خم می‌شود، از خود می‌پرسد که آیا چهره‌ای که در آنجا پدیدار شده و در آب تغییر شکل یافته، چهره‌ی خود اوست. بی‌همتایی هستیِ او که در کودکی احساس ناب است، به موضوع و مسئله تبدیل می‌شود.

اتفاقی بسیار شبیهِ این برای ملت‌ها و اقوام در لحظه‌ی بحرانی محتومی از توسعه‌ی آنان رخ می‌دهد. آنان از خود می‌پرسند: ما کیستیم و چگونه می‌توانیم دِین‌مان را نسبت به خویشتن، آنگونه که هستیم، ادا کنیم؟ پاسخ‌هایی که ما به این پرسش‌ها می‌دهیم بیشتر وقت‌ها گرفتار فریب تاریخ می‌شوند، شاید از آن رو که آنچه ویژگی یک ملت خوانده می‌شود فقط مجموعه‌ی واکنش‌هایی است که به محرکی داده می‌شود. پاسخ‌ها در شرایط گوناگون متفاوت هستند و خصیصه‌ی ملی که دگرگونی‌ناپذیر پنداشته می‌شود، با آن‌ها تغییر می‌کند. به‌رغم ماهیت غالبا واهی جستارهای موجود در باب روان‌شناسیِ ملت‌ها، تصور این است که در اصرار هر ملت بر این پرسشگری از خویشتن در طی دوره‌های محتومی از توسعه‌ی آن، چیزی روشنگرانه وجود دارد. آگاهی یافتن ما از تاریخمان به معنای آگاهی یافتن ما از بی‌همتایی‌مان است. این، لحظه‌ای از فراغت فکورانه است، پیش از آنکه دیگربار خود را وقف کنشی سازیم. نووالیس نوشته است: هنگامی که خواب می‌بینیم که خواب می‌بینیم، به احتمال بسیار زیاد بیدار هستیم. آنگاه دیگر اهمیتی نخواهد داشت که پاسخ‌هایی که ما به پرسش‌هایمان می‌دهیم در گذر زمان نیاز به اصلاح شدن دارند. نوجوان نیز از دگرگونی‌های آتی، در چهره‌ای که در آب می‌بیند، ناآگاه است. نقاب انسان سالخورده در نگاه نخست همان اندازه درک‌ناشدنی است که سنگ مقدسی که با نمادهای مکتوم پوشیده شده باشد: این سرگذشتِ شکل‌های بی‌نظم گوناگونی است که تنها پس از ژرف‌ترین باریک‌بینی‌ها، به‌آرامی و به‌گونه‌ای مبهم شکل می‌گیرند. این شکل‌ها سرانجام به مثابه چهره و بعدها نقاب، معنا و تاریخ در نظر گرفته خواهد شد.