کتاب ایران و جهان عرب

روابط ایران و کشورهای عربی یکی از موضوعات پر مناقشه در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است. هر چند کشورهای عربی به دلیل قرار داشتن در محدوده های جغرافیایی نزدیک به ایران هم به لحاظ امنیتی و سیاسی و هم از نظر قابلیتهایی که برای پیشبرد برنامه های توسعه اقتصادی ایران دارند بسیار حائز اهمیت هستند اما ماهیت مناسبات جمهوری اسلامی ایران با این کشورها از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی با پیچیدگی هایی همراه بوده که استفاده از ظرفیت های آنها را در راستای تأمین منافع امنیتی، سیاسی و اقتصادی کشور ناممکن ساخته است. این در حالی است که از یک زاویه دید تاریخی ایران همراه با تمامی کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا موضوع فرایندی واحد از تحولات استراتژیک ،سیاسی ،اجتماعی و اقتصادی بوده اند. ایران جزئی مهم از تمدن بزرگ اسلامی بود که جهان عرب هویت کنونی خود را از آن میگیرد نگاهی کوتاه به فرایندهای سیاسی نیز نشان دهنده آن است که چگونه پارادایم های ایدئولوژیک مدرن از ناسیونالیسم و سوسیالیسم تا اسلام سیاسی همگی به نحوی از انحاء به تاریخ معاصر ایران و کشورهای عربی شکل داده اند. 

در جریان اصلاحات محمد علی پاشا، وی که در ابتدا مأمور امپراتوری عثمانی بود در مصر نیز زبان فارسی را به عنوان زبان رسمی به کار گرفت. در این زمان و در کنار انتشار روزنامه هایی به فارسی مانند ثریا، پرورش و چهره نما بسیاری از کتابهای ادبی فارسی مانند دیوان حافظ ، مثنوی معنوی و کلیات سعدی نیز در مصر منتشر شد مناسبات دیپلماتیک ایران و مصر هم که های آن نخستین بار در جریان مراودات صفویان (شاه عباس صفوی) با پایه حکام مصر گذاشته شده بود برای نخستین بار در سال ۱۸۵۵ و اعزام مأمور موقت ایران تحت عنوان مصلحت گذار آغاز شد. پس از پایان جنگ جهانی اول و تقسیم عثمانی، این روابط گسترشی قابل ملاحظه پیدا کرده و در سال ۱۳۱۷ سفارت ایران در قاهره به سفارت کبری ارتقا پیدا کرد همان ۳۴-۳۵) در اواخر دهه ۱۹۳۰ روابط ایران و مصر از تحرک عمده ای برخوردار شد. در سطح داخلی، دو کشور دارای نظامهای پادشاهی بودند. همین مسأله رضا شاه را به برقراری روابط خاص با مصر تشویق میکرد ازدواج ولیعهد ایران با فوزیه خواهر ملک فاروق، نقطه عطفی در مناسبات ایران و مصر به شمار می رفت. در همین اثناء، قدرت گرفتن آلمان نازی گزینه ای را برای ایجاد موازنه در برابر بریتانیا و کاستن از دخالتهای این کشور در امور داخلی خود پیش روی ایران و مصر قرار داد. دو کشور که در دهه های قبل از آن ضربه های زیادی از سیاست های سلطه طلبانه امپراتوری بریتانیا خورده بودند، به آلمان نازی گرایش پیدا کردند. مبارزات ضد انگلیسی ایران و مصر در دوران بعد از جنگ جهانی دوم دو کشور را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک کرد در این دوران ایران و مصر یکی به دلیل تلاشهای خود در ملی کردن صنعت نفت و دیگری در تلاش برای ملی کردن کانال سوئز منافعی در هم تنیده را در مقابله با انگلستان داشتند

کشورهای عربی به دلیل واقع شدن در محیط بلافصل امنیتی ایران از مهمترین بازیگران بین المللی به شمار میروند که بر منافع و امنیت ملی ایران اثر گذارند و نحوه تعامل با آنها حیات سیاسی، امنیت و رفاه اقتصادی ما را متأثر میسازد کتاب پیش رو با هدف ارائه چارچوبی تحلیلی برای درک و فهم تعاملات و مناسبات جمهوری اسلامی ایران و جهان عرب نگاشته شده و با آزمودن نظریه های موجود در زمینه مطالعه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و چگونگی کاربست آنها برای تبیین روابط ایران و کشورهای عربی، دیدگاه جدیدی را برای درک این روابط با استفاده از پیشرفتهای حاصل آمده در نظریه پردازی های روابط بین الملل و مطالعه سیاست خارجی ارائه میکند. هدف نویسنده در این کتاب پوشش دادن تمام و کمال آنچه بر مناسبات ایرانی - عربی گذشته نیست؛ بلکه نویسنده در پی ارائه قالبی تحلیلی است که با استفاده از آن بتوان الگوهای عام رقابت و همکاری در مناسبات ایران با جهان عرب را توضیح داد.