کتاب اسلام و مدرنیته نشر کرگدن

اسلام و مدرنیته تحول یک سنت فکری یکی از مهمترین تألیفات فضل الرحمان (۱۹۱۹ - ۱۹۸۸) محقق و متفکر پاکستانی آمریکایی است. این اثر که از آخرین تألیفات او با هدف ایجاد تحول در تاریخ تفکر اسلامی است در ۱۹۸۲ در انتشارات دانشگاه شیکاگو به زبان انگلیسی منتشر شد. او نواندیشی شناخته شده در عرصه بین المللی است که آثارش به زبانهای مختلف ترجمه شده است و رویکرد نوگرایانه او به دین اسلام در زمره نظام مندترین رویکردها در قرن بیستم به شمار می آید. منظومه فکری او را بافت وحی و روح قرآن با تأکید بر مسائلی چون حقوق بشر، برابری، آزادی اخلاق و عدالت اجتماعی تشکیل میدهد. یکی از دلایل اهمیت یافتن ترجمه این کتاب فضل الرحمان آن است که نویسنده از چهره های مطرح جریان ریشه دار نواندیشی دینی در روزگار ماست. او نه از منظر مورخ صرف بلکه در جایگاه تحلیلگری دقیق و با نگرشی فلسفی تاریخی وضعیت اسلام در جوامع گوناگون اسلامی را تحلیل میکند و از تغییر و تحولات علوم اسلامی در طول زمان میگوید. 

طرفدار قانون جنگل بودند، هیچ چاره ای جز پیروی از این قوانین نداشتند؛ در واقع بسیاری از آنها اینگونه «ملی گرایی» را برای کشورهای خود نیز به کار می بردند.

سید احمدخان چنان که پیش از این اشاره شد، نوعی ایدئولوژی اسلامی اصلاحگرایانه ایجاد کرد که در مرکز آن تأسیس «علم کلام»ی جدید قرار داشت که نه تنها با جهان بینی حاصل از علم گرایی قرن نوزدهم - همان طور که محمد عبده میگفت - سازگار بود بلکه هم زمان نتیجه این جهان بینی و آموزه های قرآنی بود. او معتقد بود قرآن به طور مطلق مؤید علم گرایی است. چنان که پیش از این اشاره کردم رؤیای او دست کم در طول حیاتش برآورده نشد، زیرا در حالی که او بیشتر استادان علم مدرن علیگره را از اروپا به ویژه از انگلیس آورده بود فشار جامعه او را مجبور کرد آموزش دین را به مردان دیوبند واگذار کند نخستین نسلی که از علیگره فارغ التحصیل شد طبعاً معلمان اسلام دیوبندی را تمسخر میکردند و آنان را بقایای قرون وسطا می دیدند. اما چون این نسل نخست از جامعه علیگره در علوم غربی به خوبی ریشه ندوانده بود - زیرا تربیت دانشمندانی که بتوانند روح یک فرهنگ جدید فکری را درک کنند دشوار بود چه رسد به دانشمندانی که با پدران فکری غربی خود در این رشته ها رقابت کنند - طبعاً دیگران را به تمسخر نمایندگان فرهنگ کهنتر و بالغ تر اسلام دعوت میکردند. محمد شبلی نعمانی تاریخ نویس هندی اسلام و منابع فارسی از آنچه غرب گرایی افراطی جامعه اولیه علیگره مینامید به حدی آشفته بود که نوعی ایدئولوژی آموزشی جدید بنا کرد و این ایدئولوژی به قصد آشناسازی جوانان مسلمان با فرهنگ اسلامی بر ادبیات سکولار عرب تأکید فراوانی داشت. او پیشگام ایجاد یک مؤسسه آموزشی جدید به نام «ندوة العلماء» در لکنهو بود که در بخش بعدی درباره آن سخن خواهم گفت. ویژگی برجسته آموزش در این مؤسسه مطالعه تاریخ بود و هدف آن بیش از آنکه القای روح تاریخ

اسلام و مدرنیته تحول یک سنت فکری یکی از مهمترین تألیفات فضل الرحمان، محقق و متفکر پاکستانی آمریکایی است. این اثر که از آخرین تألیفات اوست با هدف ایجاد تحول در تاریخ تفکر اسلامی نگاشته شده است. فضل الرحمان نواندیشی شناخته شده در عرصه بین المللی است که آثارش به زبانهای مختلف ترجمه شده است و رویکرد نوگرایانه او به دین اسلام در زمره نظام مندترین رویکردها در قرن بیستم به شمار می آید. منظومه فکری او را یافت وحی و روح قرآن با تأکید بر مسائلی چون حقوق بشر برابری آزادی اخلاق و عدالت اجتماعی تشکیل میدهد. مهم ترین هدف فضل الرحمان در این کتاب حل مسئله تقابل سنت و مدرنیسم و بازاندیشی دیدگاه سنتی به اسلام است. او در این اثر به بررسی و تحلیل موضوعاتی از این قبیل توجه کرده است شکل گیری تدریجی فرهنگ و تمدن اسلامی علوم گوناگون برخاسته از متن قرآن، نظام آموزش در جوامع اسلامی علل و عوامل بی رونقی این تمدن، واکنش جوامع اسلامی به تمدن غرب انفعال مسلمانان در برابر علوم غربی و تلاشهای نواندیشانه دینی و راه های برون رفت از چالش جدی سنت و مدرنیسم یکی از مهمترین قسمتهای کتاب مقدمه آن است که فضل الرحمان در آن نظریه هرمنوتیکی اش مشهور به نظریه دو حرکتی برای تفسیر قرآن در دوره معاصر را بیان کرده است.