کتاب نکته های ویرایش

در ویراست اول (۱۳۸۶) بخشها به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده بود: اختصار، اعراب پاراگراف پانوشت... اما در ویراست دوم بخشها به ترتیب موضوعی تقسیم شده اند ،مقدمه، کلیات، رسم الخط واژه نحو.... به این ترتیب، ساختار ویراست دوم تغییر اساسی کرده است. علاوه بر تغییر ساختار مدخل های جدیدی به این ویراست ،افزوده ام دو سه مدخل را برداشته ام و مدخل های قبلی را بازنگری و حک و اصلاح کرده ام. در این فرایند کوشیده ام جنبه کاربردی کتاب را تقویت کنم نمایه ای هم به ویراست دوم افزوده ام. ساختار این کتاب بر اساس جمع شدن یادداشتها و قرار گرفتن آنها کنار یکدیگر شکل گرفته است. خود یادداشتها نیز هرگاه که نکته یا مسئله ای ضمن کار پیدا شده نوشته شده است. همچنین از آنجایی که هر یادداشت به طور مستقل نوشته شده و شروع آنها نیاز به مقدمه ای برای ورود به بحث داشته راهی جز تکرار برخی مطالب نداشته ام بنا بر این این کتاب تمامیت و انسجام کتابی آموزشی درباره ویرایش را ندارد و چه بسا اطلاعی ابتدایی درباره ویرایش را در آن نتوان یافت. از طرف دیگر برخی از نکته های این کتاب را در هیچ یک از آثار مربوط به ویرایش نمیتوان یافت همچنین در بخش «ضبط اعلام» یا فرهنگ لغت»، هدفم نوشتن رساله ای در این باب نبوده بلکه خواسته ام مثلاً، به مشکل ویراستار در پیدا کردن واژه در فرهنگ اشاره کنم. 

هیچ یک از این ها توجه نداشت زیرا این ها، تصادفاً، در رشته خودش اصطلاح نبودند. تشخیص واژه و اصطلاح از ملزومات ویرایش است. اصطلاحات در سراسر متن باید یکسان باشد اما واژه های مترادف را می توان به جای هم به کار گرفت.
وجه وصفی
در مد ویرایشی امروز به کاربردن وجه وصفی پسندیده نیست. امروز، همه ویراستاران جمله وارد اتاق شده پشت میز خود می نشیند را به وارد اتاق می شود و پشت میز خود مینشیند تبدیل میکنند. داشتم کتاب پانزده گفتار نوشته مجتبی مینوی را میخواندم که به این جمله برخوردم: «عاقبت مرافعه به این ختم شد که یهودی یک صد دینار به تاجر داده از کلیه حقوق خود بگذرد. (ص ۱۳) همان گونه که مشاهده میشود نظر ادیبان در این باره یکسان نیست.
وظیفه کیست؟
در مقاله ای خواندم که قتيبة ابن حارث هفت فرزند داشت که نامشان در روایات چنین ذکر شده است احمد حاتم عمرو ،نواس معاذ و هشام ویراستار محتوایی وظیفه اش این است که بداند قتیبه هفت فرزند داشته است. ویراستار صوری یا فنی نیز وظیفه خود میداند که ویرگولهای بین نام ها و وی بعد از ویرگول آخر را وارسی کند پس وظیفه کیست که نامها را بشمرد و ببیند که شش تاست و یکی از آنها جا افتاده است. آیا در تقسیمات ویرایشی می توان به ویراستار شمارشگر نیز قایل شد؟

حین کار یادداشت برداشته و بعداً آنها را پرداخت. کرده ام، بسیاری از نکته های مطرح شده در این یادداشت ها در کتاب های رسمی ویرایش یافت نمیشوند. گاه، پس از طرح مسئله یا نکته پیشنهادهایی نیز برای رفع مشکل داده ام طیف گسترده ی یادداشت ها در برگیرنده ی مسائلی در زمینه ی رسم الخط، نشانه گذاری پانوشت نمونه خوانی ماخذ گذاری فرهنگ نویسی، علائم اختصاری و موارد دیگری است که شاید نتوان عنوانی برای آنها پیدا کرد. گمان میکنم خواندن این یادداشتها برای حرفه ای ها جالب و در برخی موارد آموزنده و برای غیر حرفه ای ها از جمله دانشجویان دوره های ویرایش مفید باشد. در ویراست دوم علاوه بر تغییر ساختار، مدخل های جدیدی افزوده ام دو سه مدخل را برداشته ام و مدخل های قبلی را بازنگری حک و اصلاح کرده ام. در این فرایند کوشیده ام جنبه ی کاربردی کتاب را تقویت کنم.