کتاب کایروس

در ایران، برای سال‌های سال، خوانش هایدگر در پرتو آثاری همچون هستی و زمان، متافیزیک چیست؟ یا ادای سهمی به فلسفه، باعث شد تا برخی او را متفکری با دستگاه فلسفیِ کاملاً انتزاعی معرفی کنند. بعضی شرح‌ها نوشته شد که هایدگر هیچ چیز را عرضه نمی‌دارد که به کار جهانِ واقعی آید. وانگهی، به زعم بسیاری از ناقدان، هایدگر در دوران موسوم به چرخش و به ویژه در کتاب «ادای سهمی به فلسفه» به قلمرو رازورزانگی و شاعرانگی ورود کرد.

اما با تمام این اوصاف، مجموعه آثار هایدگر، علاوه بر آثار شناخته‌شده مورد اشاره، حجم وسیعی از خطابه‌ها، رساله‌ها و درسگفتارها را شامل می‌شود، و آن هنگام که هایدگر را در کلیت متن آثارش می‌خوانیم، سویه‌های انضمامی فلسفه او برای ما آشکار می‌شوند. در طول این سالیان، به موازات این‌که گفتارها و نوشتارهای هایدگر در قالب مجموعه آثار انتشار یافته‌اند، شارحان او نیز هرچه بیشتر بر وجوه پراتیک فلسفه‌اش تأکید کرده‌اند. امروزه روز از رهگذر انتشار مجموعه آثار هایدگر، خوانش هایدگر هم به نحو جامع‌تری صورت می‌گیرد و نگرشی یکسر متفاوت را نسبت به آن‌چه که پیشتر در مورد او رایج و شایع بود عرضه می‌دارد.

کتاب «کایروس و کرونوس در آثار هایدگر» نوشته فیلیکس امورچادا و ترجمۀ علی رسولی از رهگذر گفتارها و نوشتارهای هایدگر و با تأکید بر اصطلاح محوری کایروس [به معنی زمان راستین برای عمل¬کردن]، سویه‌هایی از فلسفه‌اش را روئیت‌پذیر می‌سازد که عمدتاً تاکنون مغفول مانده و نادیده انگاشته شده‌اند، همان سویه‌های انضمامی و وجوه پراتیک تفکر او که «ضرورت تجربه‌ای تماماً زیر و زبرکننده - یک انقلاب در جهان غرب» را پیش‌فرض می‌گیرند.

مارتین هایدگر یک متفکر انقلابی بود. او نه تنها به انقلاب ‌اندیشید، بلکه به شیوه‌ای انقلابی عمل نمود و آشکارا تلاش کرد - به مدت ده ماه در سال 4-1933، به ‏عنوان رئیس دانشگاه فرایبورگ - تا در به اجرا درآوردن انقلاب مشارکت داشته باشد. بی‌تردید این درگیری سیاسی یک اشتباه بزرگ بود. دو خطای عمده در مبنای آن قرار داشت. نخست این‌که هایدگر قربانی رویه‌ای بر خلاف ملاحظه دو توکویل بود: انقلاب‌ها به نحو ناگهانی و حیرت‌آور حادث می‌شوند، اما بر همین مبنا، ممکن است با وجود همه انتظارات رخ ندهند. دوم این‌که او خصلت وجهی [امکانی] انقلاب‌ها را تشخیص نداد و در این راستا بر خلاف میل خود کار کرد: انقلاب امکانی است که هرگز نمی‌تواند «فعلیت» یابد. انقلاب همواره امکان باقی می‌ماند. این بدان معنا نیست که انقلاب‌ها حادث نمی‌شوند. آن‌ها قطعاً انجام می‌گیرند، اما نه به مثابه فعلیت، بلکه به مثابه امکان. انقلاب‌ها عملی نمی‌شوند و فعلیت نمی‌یابند، بلکه ممکن می‌گردند.

با این وجود، کتاب حاضر در وهله نخست، بحث در باب تعامل سیاسی هایدگر با ناسیونال سوسیالیست‌ها را منظور نظر ندارد. در فصل 5 اقدامات هایدگر در سال‌های 4-1933، با در نظر گرفتن فهم و بحث انتقادی در مورد مفهوم زمانِ تاریخی که مقدم بر این اقدامات است مورد بحث قرار خواهد گرفت. خود هایدگر به سال 1936، رابطه مفهوم زمان تاریخی با سیاست‌‌اش را مورد اشاره قرار داد، همچنان‌که شاگرد سابقش کارل لُویت نیز این موضوع را شرح داده است. بحث در باب سیاستِ هایدگر به این منظور انجام گرفته که سیاستِ او را به نحو فلسفی فهم کنیم، نه این‌که همانند برخی از مفسران هایدگر، مهم‌تر از همه ایمانوئل فای - فلسفه او را به نحو سیاسی درک کنیم.

تاریخمندی یک پدیده زمانی است. تز اصلی کتاب حاضر این است که هایدگر زمان را نه از رهگذر تجربه اندازه‌گیری و سنجه‌ها - آن‌چنان‌که ارسطو این کار را انجام داد - بلکه به واسطه تجربه عمل فهم می‌کرد. این بدان معناست که زمان اصیل و نخستینی anfängliche - زمان در ظهور خودینه‌اش - در عمل رد گرفته می‌شود. اگرچه اندازه‌گیری هم نوعی عمل است، اما یک عملکرد تئوریکی است. هر عملکرد تئوریکی‌ای به اُبژه پیشارویش ارجاع می‌دهد، ابژه‌ای که در حضور آن است. با این حال، بنا به فهم هایدگر، زمان آن چیزی است که از حضور پیشی می‌گیرد: در واقع، زمان میان وجود و عدم‏ وجود در نوسان است. بنا به رهیافت تئوریکی- همان‌طورکه آگوستین پیش‌تر درکتاب یازدهم اعترافات نشان داده ‏است - هر نوع فهم زمان با آپوریا‌ه ای (عبورناپذیری) بنیادین مواجه است. از سوی دیگر، عمل به معنای انجام دادن (پراکسیس) و ساختن و تولید کردن (پوئیسیس)، ضرورتاً با زمان رابطه می‌گیرد؛ یعنی با گذشته و آینده. انسان‌ها در انجام دادن و ساختن، جهانی را تجربه می‌کنند که از گذشته به آینده تغییر می‌کند. پدیده‌های زمانیِ ظهور و افول، بنیان انجام دادن و ساختن هستند. نتیجه روش‌شناختی‌ای که از این موضوع به دست می‌آید این است که زمان تنها در بافتار پدیده‌های زمانیِ ظهور و افول قابل مطالعه است؛ زمان نمی‌تواند به مثابه یک مسئله تئوریک مجزا شود، بلکه می‌بایست در بافت عمل انسانی و اهداف و سرحدات آن فهم شود.

معرفی مختصر کتاب این کتاب درباره رابطه «کایروس» و «کرونوس» در آثار «هایدگر» است. در ابتدا در این کتاب، سعی بر آن است تا زمان‌بندی و تاریخ‌مندی از رهگذر هستی و زمان فهم شود. در این کتاب نشان داده می‌شود که تلاش برای بنیان نهادن تاریخ‌مندی بر زمان‌بندی «دازاین»، تلاشی که بر مبنای طرح هستی‌شناسی بنیادین قرار دارد، فرو می‌ماند. این بدان خاطر است که شرح هایدگر از زمان اصیل بر پایه رابطه زمان کار «نورولوژیک» و «کایرولوژیک» فهمیده نمی‌شود. سپس تفاوت میان «پراکسیس» و «پوئیسیس» شرح داده می‌شود. در ادامه برای فهم زمان انقلاب به آزادی فراسوی قانون علیت پرداخته می‌شود. در ادامه رابطه متقابل پراکسیس و پوئیسیس بازروایی می‌شود و در این مقال درس گفتار هایدگر پیرامون «هولدرلین» به طور جامع مورد بحث قرار می‌گیرد. همچنین استدلال می‌شود که نقش مرکزی کار و سیستم در نوشته‌های هایدگر طی دهه ۱۹۳۰ تنها می‌تواند بر پایه بحث او در باب بنیان‌ها فهم گردد. در پایان به پرسشی در باب کار و بار سیاسی هایدگر در سال‌های ۱۹۳۳ ۱۹۳۴ در چارچوب رابطه زمان‌بندی و تاریخ‌مندی پاسخ داده می‌شود. همچنین استدلال می‌گردد که اگرچه تعامل هایدگر با نازی‌ها در برابر گرایش راستین پروژه فلسفی‌اش قرار می‌گیرد، با وجود اين، این تعامل از رهگذر ابهام موجود در پروژه‌اش برانگیخته می‌شود.