کتاب تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق قطع رقعی

معرفی مختصر کتاب هدف اصلی نویسنده در این کتاب آن است که واکنش رهبران مذهبی را در برابر انقلاب مشروطیت، چه از نظر درگیری عملی و چه از حیث کمک‌های فکری آنان در انقلاب ـ در چارچوب فعالیت‌های مشروطه‌خواهی و نوشته‌های سیاسی مرحوم "میرزا محمدحسین نائینی "( 1860ـ 1936م/ 1277ـ 1355ق) ـ پژوهش و بررسی نماید . نویسنده معتقد است "اگر علما انقلاب مشروطه را تایید نمی‌کردند مسلما در نطفه خفه می‌شد و نقش موثر علما آشکاراست و جای بحثی در مورد نفوذ نوشته‌ها و سخنرانی‌های آنان وجود ندارد ;"از این رو نگارنده می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ گوید" :علما درباره مشروطه‌گری چه گفتند؟ چگونه آنان کوشش کردند که مشروطیت را در کشور اسلامی ایران به رژیم مشروع و قانونی اعلام کنند؟ ." مولف با توجه به این که تفسیر میرزا محمدحسین نائینی را بر مشروطیت از همه نوشته‌های علمای هم عصر او منظم‌تر و محکم‌تر می‌داند، در این کتاب توجه نقادانه و ویژه‌ای به اندیشه‌های سیاسی او افکنده است .به نظر او تئوری مشروطیت نائینی به ویژه از این نظر اهمیت دارد که نماینده اندیشه‌های مشروطه گری علمای طراز اول مذهبی است که انقلاب مشروطیت ایران را رهبری کردند . نویسنده معتقد است که "پژوهش پیرامون نوشته‌های مشروطه خواهانه نائینی به ما کمک می‌کند که به دست آوریم چگونه علما، خود، درگیری خویش را در انقلاب مشروطیت توجیه می‌کنند؟ علما مشروطیت را چگونه فهمیدند؟ موضع مذهب شیعه در یک رژیم به اصطلاح "مشروطه دمکراتیک "از نظر برخی از آنان چیست/ و سرانجام مخالفت ایدئولوژیک برخی دیگر از علما با اصول مشروطه‌گری بر چه پایه‌ای است؟، با بررسی تفسیر نائینی از اصول مهم مشروطه مانند آزادی، برابری و نظام پارلمانی ما می‌توانیم به خوبی دریابیم که علما تا چه اندازه از اندیشه دمکراسی آگاهی داشتند و تا چه اندازه آماده بودند که نسبت به شیوه‌های نوخواهی به طور کلی و به مساله مشروطه‌گری به طور ویژه روی موافق نشان دهند ."کتاب با دیباچه‌ای درباره موضوع و قلمرو محتوای آن و بررسی منابع آغاز می‌شود و از شش فصل تشکیل شده است .در فصل اول به منظور روشن ساختن "ریشه‌های فکری مشروطیت در ایران "سیری از اندیشه‌های ایرانیان درباره دموکراسی و مشروطه‌خواهی تا پیش از مشروطه به دست داده می‌شود .در فصل دوم به منظور مشخص کردن موضع رهبران مذهبی شیعه در برابر دستگاه سیاست، و شیوه و محتوای بحث علما در خصوص بر حق بودن رژیم مشروطه، درباره حکومت از دیدگاه شیعه، نهاد مرجعیت تقلید و عوامل و نیروهایی که مقام و موقع مجتهدین و نهاد مرجعیت تقلید را تهدید می‌کرده‌اند، توضیحاتی داده شده است .در فصل سوم ضمن توصیف زندگی نائینی، به نقش علما در انقلاب مشروطه، در حمله نظامی دو دولت روس و انگلیس به ایران، در انقلاب سال 1920/ 1339عراق و سرانجام در جنبش جمهوری خواهی سال 1924/ 1343ایران، توجه شده است .در فصل چهارم ریشه‌های فکری نوشته‌های سیاسی نائینی بازکاوی می‌شود .در فصل پنجم دید کلی نائینی درباره مفاهیم استبداد و مشروطیت نقادانه به بحث گذاشته شده و در فصل ششم درباره مسائل مهم کتاب "تنبیه الامه "گفت و گو می‌شود ;از جمله :نوشتن قانون اساسی، انتخابات پارلمانی، لزوم و بر حق بودن نظام پارلمانی و قدرت قانون گذاری آن، و مفاهیم آزادی و برابری .در خلال دو فصل اخیر اندیشه‌ها و استدلال‌های علمای ضد مشروطه نیز بررسی می‌شود .در پایان کتاب، پس از نتیجه‌گیری مولف، سه پیوست آمده است1 :ـ تلگراف علمای نجف به سلطان و دیگر مقام‌های بلند پایه عثمانی، 2ـ بیانیه مشترک انگلیس و روس به علمای نجف و کربلا، 3ـ یادداشت سر کنسل رامزی .صفحات پایانی به مقاله‌ای در نقد و بررسی کتاب، فهرست منابع و نمایه اسامی اختصاص یافته است .