این کتاب با هدف نشان دادن عرصه و ماهیت بحث سیاسی در سنت غرب طی ۳۰۰۰ سال یا بیش تر از آن طرح‌ریزی شده است و در نظر ندارد یک موضوع را مورد بررسی تخصصی قرار دهد یا ادعا نمی‌کند همه‌ی موضوع‌ها را گذرا می‌سنجد، بلکه مانند بسیاری از نوشته‌های همانند، برداشتی است گزینشی از آنچه نویسنده یکی از چند جریان بزرگ اندیشه و ایدئولوژی‌های سیاسی می‌داند ـ هم اندیشه‌هایی است که از لحاظ تاریخی اثرگذار بوده‌اند و هم آنهایی که از لحاظ توان تحلیلی اهمیت داشته‌اند. نویسنده اندیشه‌ها را پاسخی به بحران‌ها و تحولات تاریخی و هم شکل‌دهنده‌ی آنها می‌داند. افزون بر آن، ممکن است سوگیری‌های فرهنگی و منافع طبقاتی از این حدود فراتر روند و به بخشی از «واقعیت» دست یابند، اما نظام‌های فکری را اغلب به‌شدت مشروط و به‌دقت تعیین حدود کرده‌اند. خود ماهیت واقعیت سیاسی هم مسئله‌ای است که از برخی جهات معین، احتمالاً امروزه هیچ راه حل نزدیک‌تر و بهتری از گذشته‌ی زمان ارسطو ندارد. اندیشه‌های سیاسی باید با توجه به زندگینامه‌ی اندیشمند از دیدگاه‌های تاریخ، فلسفه و علم مورد بررسی قرار گیرند؛ برای درک و فهم پیشینه و زمینه، کاربردها، تأثیرات و نقدها و انتقادها هیچ رمز جادویی وجود ندارد. معرفی بیشتر علی پیرابی/ عبدالرحمن عالم از استادان علوم سیاسی شاخص دانشگاه تهران است. وی كه همیشه بدون حاشیه بوده است و كمتر در مسائلی ورود پیدا می‌كند كه همصنفانش وارد می‌شوند، بیشتر به كار تالیف و ترجمه مشغول بوده است. بعضی از این ترجمه و تالیف‌های او كتاب‌های رفرنس و پایه‌ای برای دانشجویان فارسی‌زبان علوم سیاسی بوده است. چندی پیش هم ترجمه كتابی از عالم منتشر شد كه می‌تواند در طیف كتاب‌های اساسی اندیشه و علوم سیاسی باشد. این كتاب كه توسط نشر نی منتشر شده است؛ «ایده‌ها و ایدئولوژی‌های سیاسی» نام دارد. نویسنده این كتاب مالفرد سیبلی نام دارد. وی استاد علوم سیاسی دانشگاه « مینه‌سوتا» امریكا بوده است. سیبلی این كتاب را در سال ١٩٧٠ به رشته تحریر درآورده است. این كتاب قطور ١٠٧٠ صفحه‌ای شامل پنج بخش و ٣١ فصل است. در مقدمه كتاب نویسنده چنین نوشته است: «این كتاب با هدف نشان دادن عرصه و ماهیت بحث سیاسی در به اصطلاح سنت غرب طی ٣٠٠٠ سال یا بیشتر از آن طرح‌ریزی شده است و در نظر ندارد یك موضوع را مورد بررسی تخصصی قرار دهد یا ادعا نمی‌كند همه موضوع‌ها را گذرا می‌سنجد، بلكه مانند بسیاری از نوشته‌های همانند، برداشتی و گزینشی است از آنچه نویسنده یكی از چند جریان بزرگ اندیشه و ایدئولوژی سیاسی می‌داند. منظور از بزرگ هم اندیشه‌هایی است كه از لحاظ تاریخی اثرگذار بوده‌اند و هم آنهایی كه از لحاظ تاریخی اثرگذار بوده‌اند و هم آنهایی كه از لحاظ توان تحلیلی اهمیت داشته‌اند. برخی گرایش‌ها از لحاظ تاریخی و تحلیلی اهمیت داشته‌اند برخی دیگر فقط از یك جهت عمده. حتی در مورد مسائل بررسی شده، نویسنده كاملا از كنار گذشته‌ها، ابهامات و دیگر كمبودها آگاه است. این كتاب اندیشه‌ها را پاسخی به بحران‌ها و تحولات تاریخی و شكل‌دهنده آنها می‌داند. افزون بر آن، ممكن است سوگیری‌های فرهنگی و منافع طبقاتی- واقعیت مورد تاكید به اصطلاح جامعه‌شناسی شناخت، از این حدود فراتر روند و به بخشی از «واقعیت» دست یابند، اما نظام‌های فكری را اغلب به‌شدت مشروط و به دقت تعیین حدود كرده‌اند. خود ماهیت واقعیت سیاسی هم یك مساله است و مساله‌ای كه از برخی جهان معین، احتمالا امروزه هیچ راه‌حل نزدیك‌تر و بهتری از گذشته زمان ارسطو ندارد. اندیشه‌های سیاسی هم كه از اول تا آخر كتاب مورد نظر قرار گرفته‌اند باید با توجه به زندگینامه اندیشمند از دیدگاه‌های تاریخ، فلسفه و علم مورد بررسی قرار گیرند؛ برای درك و فهم پیشینه و زمینه، كاربردها، تاثیرات و نقدها و انتقادات هیچ رمز جادویی وجود ندارد.» سیبلی در ادامه می‌گوید: «لازم می‌دانم بگویم كتابی از این نوع فقط می‌تواند پیشنهاد‌دهنده باشد. پژوهنده جویای اندیشه‌های سیاسی و ایدئولوژی‌های سیاسی می‌تواند از آن به مثابه نقطه آغاز بررسی، نقد و بحث استفاده كند. اما اگر بخواهد تحقیقاتش پرثمر‌تر باشد باید از آن فراتر رود. به سخن دیگر، این كتاب نمی‌تواند جانشین خواندن متن اصلی رساله‌ها یا تحلیل‌ها و نقدهای مفصل‌تر دیگر شود.» اگر بخواهیم شمای كلی از كتاب داشته باشیم می‌توان گفت بخش اول این كتاب «پیدایی سیاست و ایده اجتماع ارگانیك» نام دارد. این بخش با توضیح درباره پیدایی شكل سیاسی زندگی قبیله‌ای شروع می‌شود، با مقدمات مفاهیم اجتماعی سیاسی ادامه می‌یابد و با گونه‌ای التقاط‌گرایی كه در مراحل نخستین اندیشه سیاسی مسیحی بازتابید، به پایان می‌رسد. این بخش شامل هشت فصل می‌شود. در فصل اول نویسنده به سیاست و اخلاق یهودیان باستان می‌پردازد. فصل دوم شیوه زندگی یونانی، قانون اساسی اسپارت و آتن و در كل پیدایی و مفهوم دولت شهر را مورد بررسی قرار می‌دهد. اندیشه سیاسی هسیود تا سقراط در فصل سوم این بخش بحث شده است. فیثاغورث، هرودت و سوفسطاییان از جمله كسانی هستند كه در این فصل مورد بررسی قرار گرفتند. فصل چهارم به اندیشه و زندگی افلاطون می‌پردازد و اهم و محور اندیشه افلاطون را بیان می‌كند. فصل پنجم هم همین قضیه در رابطه با ارسطو دنبال می‌شود. فصل ششم كتاب به اندیشه‌های سیاسی از زمان اسكندر تا پیروزی روم می‌پردازد. در این بین سیاست از كلبی‌ها تا رواقی و همچنین نسبت اخلاق و سیاست در این دوران را شرح می‌دهد. در فصل هفتم به تاثیر تجربه امپراتوری روم بر سیاست و فصل هشتم هم به آغاز مسیحیت و سیاست نزد عیسی (ع) توجه می‌كند. در سده‌های ٢٠٠ تا ٤٠٠ در ساختار و روحیه امپراتوری دگرگونی نزدیك به انقلابی صورت گرفت. در حالی كه امپراتوری برای بقای خود مبارزه می‌كرد، ساختار كلیسایی درون آن تا پایان سده چهارم به تدریج در حال كامل شدن بود و اگر ناظری از سده نخست باز می‌آمد به دشواری آن را می‌شناخت. با این دگرگونی كلیسا نه تنها در سیاست روابط غیردینی- كلیسایی تغییری صورت گرفت، بلكه دگرگونی مهمی در رویكردهای سیاسی اعضا و رهبران مجموعه در حال گسترش سریع مسیحیت نیز رخ داد. سیبلی در بخش دوم كه «این جهان و آن جهان: اندیشه سیاسی در سده‌های مسیحی» نام دارد، خطوط اصلی این تحولات را ترسیم می‌كند. بخش دوم كتاب از فصل ٩ تا ١٥ را دربرمی‌گیرد. فصل نهم كتاب به رویكردها و سیاست‌های مسیحی تا زمان آگوستین می‌پردازد. فصل ١٠ آگوستین و در فصل بعدی هم جریان‌های اصلی آگوستین تا سیده‌های میانه بالا را مورد بررسی قرار می‌دهد. فصل دوازدهم این كتاب به حقوق در سده‌های میانی اختصاص دارد؛ مباحثی از قبیل مدرس‌گرایی، توماس آكویناس و زوال اندیشه و رویكردهای میان سده‌ای از دیگر فصولی هستند كه در این بخش به آنها پرداخته می‌شود. تقریبا در ٤٠٠ سال از نوزایی تا انقلاب فرانسه، بسیاری از نهادهای میان سده‌ای- صنف‌ها، امپراتوری و فئودالیسم زوال می‌یافتند. جای آنها را خصوصیات جلوه‌های جدید اولیه زندگی می‌گرفتند. مانند دولت ملی، بازرگانی مقیاس گسترده و پدیده به اصطلاح گسست و جدایی فرد در برابر یا در رویارویی با دولت ملی. انقلاب فرانسه بسیاری از این گرایش‌ها را مورد تایید قرار داد و هرجا رشد آنها تا حدی ناقص بود، به آن شتاب بخشید. همه این پدیده‌ها به آهستگی شكل می‌گرفتند اما تقریبا از آغاز كاركردشان، در تاریخ اندیشه سیاسی بازتابیدند. از این رو نوزایی در فرهنگ خود شعور وآگاهی نشان داد. بخش سوم این كتاب به مساله فرد از نوزایی تا انقلاب فرانسه می‌پردازد. این بخش از هشت فصل تشكیل شده است. ماكیاولی، دین پیرایی از سیاست در سده شانزدهم، دولت غیر دینی، توماس هابز، جست‌وجوی مصلحت عمومی، لاك و قرارداد اجتماعی، روسو و هیوم از مهم‌ترین مباحثی هستند كه در این بخش به آنها پرداخته می‌شود. اغلب گفته‌اند كه نسبت به انقلاب فرانسه هیچ كس نمی‌تواند بی‌طرف باشد، و به نظر می‌رسد تاریخ اندیشه از ١٧٨٩ از این فكر پشتیبانی می‌كند. به گمان برخی ایدئولوژی انقلاب عصر جدیدی در تاریخ بشر را نمودار كرد. اما برخی دیگر می‌پندارند این ایدئولوژی زیرآب همه اصولی را زد كه هر نظم سیاسی برپایه آنها ساخته شده است. بخش چهارم كتاب كه «جریان‌های بزرگ از ١٧٨٩: انقلاب، دولت- ملت، و صنعت‌گرایی» نام دارد به اندیشه‌های مهمی می‌پردازد كه بعد از انقلاب فرانسه تجلی پیدا كرد. هگل و ماركس كه می‌توان آنها را از بزرگ‌ترین و تاثیرگذارترین اندیشمندان تاریخ بشر خواند در این بخش مورد بررسی قرار گرفته‌اند. جریان‌هایی مانند لیبرال مدرن، محافظه‌كاری مدرن، سوسیالیسم غیرماركسی، آنارشیسم، فاشیسم و ناسیونالیسم در این فصل مورد توجه قرار گرفته‌اند. بخش آخر كتاب «چشم‌انداز: برخی مسائل جاودانی اندیشه سیاسی» نام دارد. نویسنده كتاب در باب این بخش می‌گوید: «برای شرح كوتاه جریان‌های بزرگ تاریخ اندیشه‌های سیاسی ممكن نیست هیچ كوششی حق پیامدها و روابط آنها با یكدیگر را به جا آورد. اما در اینجا می‌توانیم با جمع‌بندی كوتاه، به چند مساله و موضوع اصلی كه از همان آغاز اندیشه سیاسی تا حال حاضر پا برجا مانده‌اند- موضوع‌هایی كه احتمالا برای نسل‌های آینده هم ادامه خواهند یافت- توجه كنیم.» مساله آزادی، مساله قانون، مالكیت اموال، مساله خشونت و... . از جمله مباحثی است كه در این بخش به آنها پرداخته شده است. در پایان می‌توان گفت كه ترجمه كتاب همان طور كه همیشه از «عالم» انتظار می‌رود ترجمه روان و سلیسی است. اما سوالی پس ذهن مخاطب به وجود می‌آید كه چرا عبدالرحمن عالم كتابی را انتخاب كرده كه در حدود ٣٥ سال پیش به چاپ رسیده است؟ بهتر بود مترجم با ذكر مقدمه‌ای درباره این موضوع توضیح می‌داد و علت انتخاب و اهمیت آن را بیان می‌كرد. روزنامه اعتماد، پنجشنبه ۵ شهریور ۱۳۹۴، شماره ۳۳۲۷
تلگرام
واتساپ
کپی لینک