کتاب تاریخ ایران کمبریج

بعد از دوره های سلوکی اشکانی نوبت به دوره ساسانی می رسد؛ که از دوره های قبلی بسیار مفصلتر و به لحاظ وجود منابع نوشتاری بس غنی تر است؛ که این هم خود معلول علل تاریخی فرهنگی چندی است -1 دورانی بالغ بر چهارصد و پنجاه سال حکومت متمرکز که یک سوی آن بین النهرین و دیگر سوی آن ما وراء النهر بود -۲ قرار گرفتن دین بازسازی شده مزدیسنی به عنوان شالوده و مبنایی برای یک حکومت دینی که بر آن بود تا تمام روابط داخلی و خارجی حکومت و همینطور روابط اجتماعی و فرهنگی را بر اساس زردشتی گری، آنگونه که از سوی ،موبدان ،هیربدان هماگ ،دینان پوریو تکیشان مغان به دینان دستوران... تفسیر و تعبیر میشد تنظیم و اداره نماید - ایجاد یک طبقه بندی دقیق اجتماعی که به گونه ای پیچیده خویشکاری هر کدام را تعریف و تبیین می کرد؛ طبقاتی که توجیه دینی تقسیم بندی را بنا به گفته مغان و موبدان در آسمانها و در میان اختران آمیزنده و نیامزنده هفتان و دوازدهان هفت اختر و دوازده برج منطقة البروج و تحرکات ستارگان و نحوست و میمونی جایگاه هایشان جستجو می کردند؛ - تأثیر گذاری ساسانیان در فرهنگ و باورهای بین النهرین و همینطور روابط با بیزانس و تأثیر پذیری از امپراتوری معظم رومی؛ از جمله ورود برخی فلاسفه و متکلمان مسیحی به دربار تیسفون حمایت شاهان ساسانی از این پناهندگان اندیشمند؛ که خود به تأسیس مدارس جندی شاپور و شکل گیری مذهب نستوری در ایران منجر گشت؛ فلاسفه و دانشمندان مسیحی مشغول به کار در این مدارس، بسیاری از آثار یونان باستان را به سریانی برگردانند؛ و این گنجینه شالوده و بن مایه ای برای فلاسفه اسلامی در دوران فتوحات مسلمان شد

سرنوشت دربار یا دولت مرکزی نگران بودند؛ منافع محلی برتری یافت و اعراب حتی نیازی به اجرای سیاست تفرقه بینداز و حکومت کن هم نداشتند، چرا که تفرقه قبلاً بوجود آمده بود. از آنجا که اعراب تنها به امور محلی می پرداختند، تغییر در حاکمان آنها برای مردم محلی اهمیتی نداشت آنها برای مبارزه برای درباری که کوچکترین اهمیتی به آنان نمی داد انگیزه ای نداشتند. حاکمان جدید مالیات کمتری میگرفتند و بیشتر مشتاق به پذیرش بودند تا مخالفت. روانشناسی بسیاری از ایرانیان چنین بود وقتی اعراب به مرزهای ساسانی در آسیای مرکزی رسیدند اعراب خود هم دیگر چندان با هم متحد نبودند اما سغدیان و خوارزمیان تجربه بسیاری در جنگ با ساسانیان و ترکها داشتند و یکدیگر را کنار می زدند. آنها بیشتر به استقلال محلی خود مینازیدند تا به مردم امپراتوری ساسانی طبیعی بود که اخلاف یزدگرد و کسانی که به احیاء امپراتوری ساسانی امید داشتند برای مقاومت در برابر اعراب به شرق بروند حتی خود چین هم به عنوان حامی مدعیان ساسانی پا پیش گذارد.

ساسانیان در طول تاریخ خود روابط منظمی با چین داشتند، چرا که مردم خاورمیانه خاصه سغدیان از مرکز مهم خود در سمرقند با چین تجارت میکردند. علاوه بر این در تمام دوره امپراتوری ساسانی چین نه با ایران متحد شد و نه بر سرزمینهای آسیای مرکزی که تحت سلطه سلسله متأخر "هان ( ۲۲۰ - ۲۵ میلادی) بود، ادعایی داشت سلسله های جنگ طلب چینیان را با امور داخلی مشغول داشته بودند (۶۱۸-۵۸۹) تنها در زمان سلسله تانگ (۶۰۹-۶۱۸) بود که چین بار دیگر قدرت کافی برای بسط نفوذ خود در آسیای مرکزی به دست آورد. توسعه ساسانی چین و علاقه چینی ها به غرب با سقوط امپراتوری ساسانی همزمان شد. البته برخوردهایی بین ایران و چین قبل از سلسله تانگ بوجود آمده بود. مبلغین مانوی و مسیحی آموزه های خود را به شرق دور بردند و بعضی از تجار و سربازان خوش اقبال از ایران به قلمرو میانه راه یافتند اما بیشتر برخوردها بین سغدیان و ترک ها بود چرا که سلسله های ترک در دوران حکومت های جنگ طلب بر تانگ .