کتاب مکتب نگارگری تبریز قزوین مشهد

شاه اسماعیل در سال ۹۰۶ هـ.ق پس از شکست دادن آق قویونلوها تبریز را به پایتختی برگزید.

کتابخانه سلطنتی آق قویونلوها در اختیار او قرار گرفت و هنرمندانی که در آن کار میکردند به خدمت او در آمدند. شاه اسماعیل آنها را به ادامه کارهای هنری که در دست داشتند، واداشت. یکی از هنرمندان برجسته مکتب ترکمان تبریز سلطان محمد تبریزی بود که به خدمت شاه اسماعیل در آمد و از این زمان به بعد یکی از پایه های محکم مکتب جدید التأسیس تبریز دوره صفوی گردید. شاه اسماعیل در سال ۹۱۶ هـ. ق به هرات حمله برد و آنجا را به تصرف خود در آورد و سنت و دستاوردهای غنی و شکوهمند مکتب هرات دوره تیموری را به ارث برد. او از قرار معلوم بعضی از آثار نفیس و کتب ارزشمند مکتب هرات را به تبریز منتقل کرد شاه اسماعیل سپس فرزند دو ساله خود تهماسب میرزا را همراه یکی از امیران قزلباش حاکم هرات کرد تهماسب میرزا در هرات زیر نظر استادان برجسته به فراگیری نقاشی و خطاطی پرداخت. او پس از گذراندن هشت سال در هرات به تبریز بازگشت و در سال ۹۳۰ هـ ق به سلطنت رسید. ظاهراً او همراه خود شماری از هنرمندان مکتب هرات از جمله بهزاد را به تبریز آورد. شاه اسماعیل در سال ۹۲۸ هـ. ق فرمان کلانتری کتابخانه را به نام بهزاد صادر و او را سرپرست کتابخانه سلطنتی کرد. شاه تهماسب که شیفته نقاشی و خطاطی بود پس از رسیدن به سلطنت به حمایت از این هنرها پرداخت و هنرمندان زیادی از مکتب هرات و ترکمان را در پروژه های شکوهمند کتاب آرایی به کار گرفت و بدین ترتیب آثار مکتب تبریز دوره صفوی پدیدار شد و مکتب تبریز که از مکاتب درخشان هنر نگارگری ایران است شکل نهایی خود را پیدا کرد و آثار شکوهمندی چون شاهنامه شاه تهماسبی و خمسه نظامی شاهی را تولید کرد نقاشخانه یا کارگاه هنری کتابخانه سلطنتی به صورت یکی از نهادهای دولت صفوی سر و سامان یافت و هنرمندان برجسته ای از مصوران، خطاطان و مذهبان و جدول کشان و مجلدان و ... را در خود جای داد. شاه تهماسب در سال ۹۵۵ هـ. ق پایتخت را از تبریز به قزوین منتقل کرد و سنت نگارگری مکتب....

پل هایی در سرتاسر امپراتوری پدید آورد و به بازسازی و رونق زیارتگاه ها در مشهد، قم، اردبیل ماهان و تربت جام کمک کرد. در آرامگاه شیخ صفی در اردبیل یک چینی خانه ایجاد کرد و در آن مجموعه ای از چینی های نفیس و گرانبها را گرد آورد.

شاه عباس در سال ۱۰۰۶ هـ. ق پایتخت را از قزوین به اصفهان منتقل کرد و پروژه های معماری و شهرسازی مفصلی در این شهر راه انداخت اسکندر بیگ منشی، ۱۳۵۰، ۵۲۴/۱-۵۴۵)، در این شهر علاوه بر میدان ها و مساجد و مدارس و باغها و حمام ها، خیابان ها و کاخ ها، در آن سوی زاینده رود شهرک جدیدی به نام جلفا ساخت و ارمنیان جلفای کهن را برای رونق اقتصادی شهر بدانجا منتقل کرد. هنرهای کتاب آرایی هم در زمان او شکوفا شد. صادقی بیک افشار رئیس کتابخانه سلطنتی بود واله اصفهانی ، ۱۳۷۲ ، ۴۶۹ شاهنامه ای از دوره شاه عباس باقی مانده که از کل نگاره های آن تنها ۱۲ نگاره بزرگ موجود است تصاویر ۹۶-۹۸) در اصفهان نیز در سال ۱۰۲۳ هـ. ق یک شاهنامه برای او کار شد که حدود ۴۴ نگاره دارد محفوظ در کتابخانه عمومی اسپنسر نیویورک). منطق الطیر فریدالدین عطار با نگاره هایی از حبیب الله و تذهیب زین العابدین از آثار برجسته دوره شاه عباس است محفوظ در موزه متروپولیتن نیویورک).

شاه این نسخه را در سال ۱۰۱۷ هـ. ق به بقعه شیخ صفی در اردبیل اهدا کرده بود.

در دوره شاه عباس تولید نگاره های تک برگی و یکه صورتها توسط هنرمندانی چون رضا عباسی صادقی بیک افشار و محمدی هروی و.... رواج کامل یافت. سیاوش گرجی و برادرش فرخ بیک، مولانا شیخ محمد سبزواری، رضا عباسی حبیب الله ، صادقی بیک افشار، علیرضا عباسی خطاط از جمله هنرمندان دوره شاه عباس بودند که به کار کتاب آرایی و نگارگری می پرداختند. علاوه بر این در دوره شاه عباس اسلوب فرنگی سازی رونق بیشتری پیدا کرد. شاید یکی از دلایل رونق این اسلوب هنری حضور نقاشان اروپایی در دربار شاه بوده است. یکی از این هنرمندان یان وان هسلت یا جان هلندی بود. او پس از ورود به دربار شاه عباس لقب استاد نقاش پیدا کرد (فلور، ۱۹۸۹ ، ۱۹۶) ظاهراً تاریخ ورود او به ایران و دربار شاه سال ۱۰۲۹ هـ. ق بوده است. بعضی از دیوارنگاری های کاخ اشرف در مازندران را این نقاش کار کرده است. شاه عباس از وجود هسلت برای سفارت استفاده کرد و هنگامی که موسی بیک را به هلند فرستاد هسلت را نیز همراه او کرد. او هسلت را بار دیگر در سال ۱۰۳۷ هـ. ق به هلند فرستاد ولی شاه عباس در این سال درگذشت و شاه صفی جانشین او مأموریت هسلت را تأیید کرد و هسلت قراردادی بین...