کتاب روایت ایرانی جامعه شناسی دین جلد2،بینش ها تیسا

یکی از مسائلی که درباره دین در عصر مدرن همیشه مطرح بوده و دائماً محل مباحثه و مناقشه بوده است دنیوی شدن فرهنگ و جامعه و افول دین است. ظاهراً ریشه های 
این فکر به قرن شانزدهم میلادی بر می گردد و در قرون بعد تقویت میشود تا در قرن نوزدهم به یکی از افکار رایج و پذیرفته شده بدل می گردد که اغلب متفکران قرن نوزدهم حتی خردمندانی چون ماکس وبر نیز آن را میپذیرند و عالمان اجتماعی ای چون او درباره آن نظریه پردازی می کنند. در دهه های پایانی قرن بیستم برخی از جامعه شناسان دین به ویژه جامعه شناسان اقتصاد گرای دین نظیر رادنی استارک روجر فینک یا ناکون و دیگران این اندیشه را به کلی زیر سؤال میبرند. پیش از آنها نیز پیتر برگر فکر زوال دین را که زمانی خود نیز نظریه پرداز آن بوده است به قوت مورد تردید قرار داده بود. در کنار این دسته از متفکران هنوز جامعه شناسانی چون استیو بروس در مقام مدافع تر سکولاریزاسیون نظریه پردازی میکنند بنابراین این موضوع همچنان معرکه آراست در ایران نیز برخی از متفکران و جامعه شناسان به این موضوع پرداخته اند و برخی اساساً معنی آن را درست در نیافته اند. کسانی چون سید جواد طباطبایی و علیرضا شجاعی زند و برخی دیگر جهت گیری دنیوی اسلام به رسمیت شناختن امور این جهانی توسط اسلام را با دنیوی شدن اسلام خلط کرده اند و به صرف وجود اولی محتمل الوقوع بودن دومی را مورد شک و..

تعابیر جبرگرایانه مطرح میشود؛ پنداری که جهت تاریخ از پیش به سمت معینی تعیین شده است.
در مباحث علمی و تحقیقاتی - و به طور کلی در عالم اندیشه و سخن ورزی - رعایت اقتصاد سخن و اندیشه و انرژی فکری یک اصل است. هر قدر که نظریه ها و مفاهیم مناقشه برانگیزتر باشند، از ارزش کمتری برخوردارند. وقتی که مفهومی نظیر سکولاریزاسیون از فرط کاربردهای متعدد و متنوع و اختلافی بار معانی گوناگون را حمل می کند و این چنین نیازمند توضیح است، نشان میدهد مخل این اصل است و بهتر است مفاهیم دقیق تری جایگزین آن شود. همان طور که نباید در پذیرش مفاهیم و مباحث علمی تعصب بی جا نشان داد در طرد مفاهیم و نظریه های مسئله دار نیز نباید سخت گیری نمود. اگر به راستی غرض شناخت دقیق تر پدیده ها باشد، در صورت لزوم میبایست از تجدید نظر در مفاهیم و نظریه ها استقبال نمود.

۴. اگر وضوح و روشنی و کارآمدی مفاهیم را در توصیف امور و پدیده ها به منزله اصلی در گفتار علمی در نظر بگیریم اصرار در کاربرد مفاهیم مبهم و تیره و تار که در توصیف دقیق واقعیت کامیاب نبوده اند موجه به نظر نمی رسد. انبوه کوششهای محققان در توضیح این که سکولاریزاسیون دقیقاً ناظر به چه پدیده یا پدیده هایی است و ناظر بر چه اموری نیست دقیقاً حاکی از این است که این مفهوم مفهومی چندان دقیق و روشن نیست به ویژه اینکه در مطالعات علمی مفاهیم میبایست قابل سنجش باشند و محقق باید بتواند برای اندازه گیری نسبی آنها از معرفهای سنجش پذیری بهره ببرد و متری برای اندازه گیری این پدیده ها عرضه کند به نظر میرسد مفهوم سکولاریزاسیون از نظر سنجش علمی نیز دچار مشکلی اساسی است. از این رو، به نظر من مفهوم سکولاریزاسیون مفهومی کشسان است و بهتر است از مفهوم دقیق تری به جای آن استفاده کرد. اگر چه این مفهوم مزایایی دارد اما معانی مخل آن آنقدر زیاد هست که بتوان از آن چشم پوشید و عطایش را به لقایش بخشید. د. دلیل پنجم لزوم تعیین و تعریف برنامه های پژوهشی بومی و غیر وارداتی است. در جامعه شناسی بومی موضوعات و برنامه های پژوهشی مان...

جلد دوم روایت ایرانی جامعه شناسی دین بخشی از بینش ها و نظریه هایم را درباره دین و پدیده های دینی در بر دارد. از سال ۱۳۷۴ تا کنون جامعه شناسی دین حوزه مطالعاتی من بوده است و در این مدت علاوه بر انجام تحقیقاتی تجربی تلاشهایی نظری برای تبیین دین و پدیده های دینی انجام داده ام و بخشی از آنها در این اثر اکنون مجال انتشار می یابد امیدوارم نتایج تحقیقات تجربه ای که شخصاً با با همکاری دانشجویانم انجام داده ام نیز در یک جلد دیگر مجال انتشار پیدا کنند.

در طی ۲۷ سال گذشته اندیشیدن و مطالعه و پژوهش و نوشتن درباره دین مشغله همیشگی من بوده است. در این سالیان طولانی انبوهی درگیری ها و تجربه ها و مشکلات را تجربه کرده ام اما برای هر محقق رشته جامعه شناسی فهم این که پدیده های اجتماعی امری زمینه مند هستند. و در هر زمینه ای مختصات ویژهای پیدا می کنند او را به درک ضرورت نظریه پردازی واقف می کند. نظریه پردازی در علم برای هر کسی که به فعالیت علمی جدی اشتغال دارد و از زیست مقلدانه گام فراتر نهاده، امری گریز ناپذیر است. علم بدون نظریه تحقق نمی یابد. با این حال آنچه من در این سالیان طولانی انجام داده ام نیازمند بررسی و نقد است و امیدوارم با انتشار این اثر مجال آن فراهم شود.

نکته دیگر این که وقتی در سال ۱۳۷۴ حوزه جامعه شناسی دین را به عنوان حوزه مطالعاتی اصلی ام برگزیدم یکی از دلایل چنین انتخابی یافتن پاسخی قانع کننده برای پرسش های دینی ام بود. با خوشحالی باید عرض کنم که هم پای کوشش های دین پژوهانه زیست دین دارانه من نیز دچار تحولاتی اساسی شده است. امیدوارم در آینده بتوانم اثر کوچکی درباره زندگی نامه دینی ام نیز منتشر کنم نوشتن چنین اثری برای من از نظریه پردازی درباره دین بی جذاب تر خواهد بود.