کتاب صادق هدایت و هراس از مرگ

در حوزه اندیشه روانکاوانه از آغاز قرن بیستم تاکنون هنر و ادبیات و دیگر جنبه های فرهنگی تمدن مدرن منبعی عظیم برای کشف و شناخت انگیزه های ناخودآگاه رفتار انسان بوده و گذشته از پژوهش های بالینی اساتید بزرگ روانکاوی بیش از یک قرن است که از تحلیل این فرآورده های فرهنگی به یافته های شگفت انگیز و ارزشمندی در مورد ذهن و رفتار انسان دست یافته اند. گرچه فروید تفسیر «رویا» را «شاهراه دستیابی به ناخودآگاه خواند

زمانی که هدف روانکاوی درمان بود ولی آنجا که گستره همگانی و یا اجتماعی ناخودآگاه مطرح میشد پژوهشهای علمی وی از تخت روانکاوی و کار بالینی با بیماران فراتر رفته به تحلیل آثار برجسته ادبیات و هنر و دیگر فرآورده های فرهنگی مانند اسطوره ها فرهنگ عامه و یافته های انسان شناسان میرسید بدین گونه فروید نشان داد که هر گونه روایت و یا فرآورده فرهنگی میتواند تحلیل پذیر باشد و منبعی ارزشمند برای پژوهشهای علمی در حوزه ذهن و روانشناسی انسان و...

به طرف قلعه بالای تپه میرود لباس سیاهی با تار و پود خیلی نازک و سبک ابریشمی به تن دارد و ناخن دست چپش را میجود با حرکت آزادانه و بی اعتنا می لغزد و رد میشود. این دختر به نظرش آشنا می آید. انگار که او را پیشتر دیده است. با چشمهای جسمانی خود، او را می بیند که از جلوش میگذرد و ناپدید میشود. لرزه ای بر تیره پشتش حس میکند؛ گویی همه سایه های قلعه روی کوه جان میگیرند و آن دخترک یکی از ساکنین سابق شهر قدیمی ری بوده است. ناگهان منظره ای را که جلوی خود می بیند به یاد می آورد که در بچگی یک روز سیزده بدر آنجا آمده بود، مادر زنش و آن لکاته هم بودند و آنها در آن روز پشت همین درختهای سرو بسیار دنبال هم دویدند و با بچه های دیگر که به آنها پیوستند با هم سرمامک بازی کردند او دنبال لکاته میدوید که در کنار نهر سورن پایش لغزید و در نهر افتاد او را بیرون می آورند و پشت درخت سرو رختش را عوض میکنند او دنبالش میرود. با اینکه چادر نماز دورش میگیرند ولی او دزدکی از پشت درخت تمام تنش را میبیند. دخترک لبخند میزد و انگشت سبابه دست چپش را میجود. بعد یک رودوشی سفید به تنش پیچیدند و لباس سیاه ابریشمی او را جلو آفتاب پهن می کردند.

پای درخت سرو روی ماسه ها دراز میکشد و دستهایش را در ماسه گرم و نمناک فرو میبرد احساس میکند که مانند گوشت سفت تن دختری بود که در آب افتاده باشد و لباسش را عوض کرده باشند. نمیداند چقدر وقت میگذرد بی اراده راه می افتد و در سفر ذهنی خود ناگهان خود را جلوی خانه پدر زنش میبیند پسر کوچکش برادر زنش...

هدف این بررسی نه تنها یک تحلیل روان کاوانه، بلکه ساخت شکنی یک شاهکار ادبی با دیدی روان تحلیل گرانه است. به این قصد بوف کور یک بار دیگر با نگاهی متفاوت خوانده میشود، نگاهی که به تاریخ فرهنگی ما، آن گونه که هدایت آن را زیسته و در آثارش نقش بسته و به اسطوره کشی های هدایت توجه دارد. به این که او با آن پیوند و آشنایی درونی عمیقی که با فرهنگ و اسطوره های سرزمینش داشت، چرا گزلیک اسطوره کشی به دست میگیرد و به جان همه ی اسطوره های وازده و از کار افتاده می افتد. تا سرانجام روشن شود کتابی که بیش از نیم قرن به عنوان مشوق خودکشی و مرگ خواهی شناخته شده و شعار مرگ مرگ در سراسر آن شنیده میشود و خودکشی نویسنده ی آن نیز گواه همه ی اینها شده در واقع متادی هراس از مرگ، آرزوی جاودانگی و خواست زندگی است.

کتابهای دکتر محمد صنعتی با نشر مرکز

تحلیل های روان شناختی در هنر و ادبیات

زمان و نامیرایی در سینمای ناز کوانکی

صادق هدایت و هراس از مرگ