کتاب رویکردهایی به تاریخ تفسیر قرآن حکمت

خرسندم که با انتشار کتاب پیش رو پنجمین شماره از مجموعه مطالعات قرآن و حدیث در اختیار خوانندگان و علاقه مندان مطالعات اسلامی قرار میگیرد. این مجموعه که چندی پیش به لطف دوستانم در انتشارات حکمت شکل گرفت قصد دارد تا مبناها مسئله ها روشها و دیدگاههای جدید در مطالعات آکادمیک قرآن و حدیث را معرفی کند و رویکردها و چشم اندازهای نو در مطالعات اسلامی را نشان دهد.

از میانه قرن نوزدهم میلادی مطالعات اسلامی به طور عام و مطالعات قرآنی به طور خاص به مثابه رشته ای آکادمیک در غرب پدیدار شد و به تدریج جریانی سر برآورد که بنا داشت فارغ از ملاحظات کلیسایی و انگیزه های قرون وسطایی و در قالب پژوهش بی طرفانه و غیر جدلی به شناخت اسلام و کتاب مقدس مسلمانان بپردازد. با گذشت حدود یکصد و پنجاه سال از آن زمان مطالعات اسلامی و قرآنی غربیان از حیث کمی و کیفی پیشرفت چشمگیری داشته و به یکی از بانشاط ترین و پر رونق ترین دوره های خود رسیده است. از اواخر قرن بیستم میلادی به این سو کتابخانه مطالعات اسلامی در غرب با سرعتی فزاینده در حال گسترش است و فقط در حوزه مطالعات قرآنی سالانه حدود ده ها عنوان کتاب و مقاله در اروپا و آمریکا انتشار می یابند و به غنای این کتابخانه می افزایند پیشتر در پیوند با ضرورت توجه به مطالعات قرآنی....

خاستگاهها و نخستین تحولات سنت تفسیر ۵۳

نداشت. (۲۷) سنت رایج یعنی سنت شفاهی مانع به وجود آمدن چنین آثار مکتوبی بود. از سوی دیگر شباهت فراوان مضامین نقلهای گوناگون نشان می دهد که این نقلها بقایای همین سنت رایج شفاهی است که باید مدت زمان قابل ملاحظه ای پیش از ثبت مکتوب این تفسیر موجود بوده باشد. نوع فعالیت تفسیری ای که شکل نهایی و تثبیت یافته آن در آثار شیبل ورقاء و عیسی دیده میشود به سادگی قابل توصیف است. آشکارترین ویژگی این آثار را میتوان تفسیر» توضیحی نامید. این تفاسیر توضیحی بیشتر ماهیت لغوی دارند نظیر آنچه در نمونه های زیر مشاهده میشود (۵۸) ذيل يوسف : ۲۳ في قوله «إنّه ربّى» أي سيدي رب = سيد

ذيل كهف: ٤٣ و لم تَكُن له فئة قال يعني عشيرة: فئة - عشيرة ذیل شوری: ١٥ في قوله لاحُجَّةً بَينَنا و بينكم يقول لا خُصوم بيننا و

بينكم: حجة = خصومة

ذيل نبأ: ١٦ - و جنّات ألفافاً قال يقول جنات ملتفة: ألفاف = ملتف

همچنین گونه ای با شرح و بسط بیشتر متداول است:

ذيل انعام: ۱۹ – و أوحى إلى هذا القرآن لأنذركم به و من بلغ؛ در

توضيح «وَ مَن بلغ» می آید یعنی وَ مَن أَسْلَمَ مِن العَجَم و غَيْرِهِم ایرانیان و دیگرانی که اسلام آوردند.

ذیل اعراف: ۵۷ - «گذلك نُخرج الموتی؛ در توضیح آن می آید یعنی تمطر السماء حتى تشقَّقَ عَنهم الأرض از آسمان باران فرومی فرستیم تا زمین برای آنها گشوده شود

ذيل يوسف: ٢٦ - و شهد شاهد من أهله؛ در توضیح آن می آید یعنی قميصه أي القميص هو الشاهد إن كان مشقوقاً من دبره فتلك الشهادة پیراهن او یعنی پیراهن شاهد است اگر پیراهن او از پشت پاره شده

باشد همان شاهد است. ذيل تحريم: ٦ - «قوا أنفسكم وأهليكم ناراً»؛ در توضیح آن می آید: یقول اتقوا الله عزوجل و أوصوا أهليكم بتقوى الله و أدبوهم تقواى خداى

مطالعه علمی تاریخ و روشهای تفسیر قرآن با انتشار اثر ماندگار ایگنانی گلدن سپهر در حدود یک قرن پیش آغاز شد. از زمان انتشار این اثر تا به امروز، محققان غربی کتاب ها و مقالات فراوان در حوزه مطالعات تفسیری و جنبه های گوناگون تفسیر قرآن منتشر کرده اند. رویکردهایی به تاریخ تفسیر قرآن که شامل یازده مقاله از یازده محقق سرشناس در حوزه مطالعات اسلامی و قرآن است با هدف تکمیل کار گلدنسپهر و عرصه جایگرینی برای آن در دوره جدید در ۱۹۸۸ به چاپ رسید. این کتاب را می توان نقطه عطفی مهم در مطالعات تفسیری در غرب تلقی کرد که با نمایاندن برخی مسئله های جدید ایده ها و انگیزه هایی نو در محققان مطالعات قرآنی پدید آورد. ترجمه فارسی این کتاب پژوهشگران و علاقه مندان مطالعات اسلامی را با امکانات و ظرفیت های پژوهشی حوزه گسترده تفسیر قرآن آشنا خواهد کرد.