کتاب تاملات سیاسی علامه طباطبایی میراث اهل قلم

در لابلای آثار علمی علامه سید محمد حسین طباطبایی (رض) نظرات خاصی درباره ی اندیشه ی سیاسی اسلام دیده میشود. او هرچند در میدان فعالیت سیاسی حضور نداشت؛ ولی نمیتوانست از مباحث علمی این حوزه دور بماند و از همین رو اندیشه های روشن و سازنده ی او پشتوانه ی فکری فعالان سیاسی مسلمان بود.

متاسفانه آراء او در این باب مانند بسیاری از موضوعات دیگر در آثار علمی وی به خصوص در المیزان پراکنده است و بدلیل متفاوت بودن برخی از آنها در دهه های اخیر مورد اعتنای اصحاب قدرت قرار نگرفته است. چه اینکه شاگردان وی به طرح آنها اهتمامی نداشته اند و در نتیجه این بخش از اندیشه های علامه مغفول مانده و بسیاری از اندیشمندان از آن بی خبر مانده اند.

این حقیر چند سال است که تلاش میکند تا در سالگرد آن بزرگوار با ارائه گفتاری یا انجام گفتگویی قدمی برای جبران این کمبود بردارد؛ که اینک مجموعه ای از آن مباحث در این دفتر ارائه شده است. ابتدا عنوان این مجموعه را اندیشه سیاسی علامه طباطبایی نهاده بودم؛ 

باید ذکر کرد که استاد شهید اصل استخدام را تعبیر محترمانه ای از نظریه «تنازع بقاء» می داند بر اساس این نظریه اصل در انسان «تنازع» است و «تعاون» در اثر تنازع پیدا شده است. انسان بر طبق غریزه خود برای بقاء تنازع میکند ولی برای مقابله با دشمن به تعاون با یکدیگر روی می آورد این تعاون که از نوع پیمانهای سیاسی برخی دولتها با یکدیگر است بر اساس یک حس انسانی نیست بلکه برای دفع خطر مشترک است و در حقیقت برخاسته از تنازع است و لذا وقتی دشمن مشترک از میان میرود تنازع بین دوستان شروع میشود. بر این اساس همه دستورات اخلاقی مانند یگانگی دوستی و همکاری از تنازع شروع میشود به این معنا که اگر میخواهی در مقابل دشمن پایدار باشی از راه دوستی و درستی باید بروی علامه طباطبایی هر چند به صراحت مسأله را این گونه طرح نکرده است ولی همین نظریه تکامل را از بیانات ایشان هم میتوان استنباط کرد.

البته مراجعه به المیزان نشان میدهد که علامه به رابطه دو اصل « استخدام» و «تنازع بقاء کاملاً توجه داشته و به صراحت آن را مورد بحث قرار داده است. ایشان قاعده تنازع بقاء را قاعده ای قابل قبول میداند و میگوید فی الجمله حق است و مورد توجه قرآن میباشد علامه که آیه «وَ لَوْ لا دَفْعُ الله النَّاسِ بَعْضُهُم بِبَعض لفسدت الارض (بقره (۲۵۲) را برمبنای اصل استخدام تفسیر کرده است توضیح میدهد که ریشه های این اصل را در تنازع بقاء» باید جستجو کرد

أنها في مقام الأشارة الى حقيقة يتكى عليه الأجتماع و هي غريزة الاستخدام

الذي جبل عليها لانسان و تأديتها ألى التصالح في المنافع أعنى التمدن والاجتماع التعاوني و هذا المعنى و أنكان بعض أعراقه و أصوله التنازع في البقاء......

شاگرد درس خارج فقه آیات حاضری یزدی (ره) وحید خراسانی و شیری زنجانی که در فلسفه و عرفان از آیات حسن زاد عاملی و جوادی اصلی و انصاری شیرازی استفاده کرده است و حدود ۲ سال است که به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال دارد گرایش اصلی فقه سیاسی) مولف کتاب های دین و دولت در اندیشه اسلامی، آزادی، عقل و ایمان السلام و مقتضیات زمان میانی حریم خصوصی نظاره خبرگان اتاملات سیاسی علامه طباطبایی» «جهاد مرفقه معاصر شبکه و علامه به جای اینکه از یک روایت بحث را آغاز کنند که چه کسی حاکم است. از آیات قرآن مثل السارق و الشارقه فاقطعوا أيديهما» استفاده می کند که اقامه دین بر عهده ی همه مردم است. وی می گوید بر این اساس، وقتی مردم در کار حکومت دخالت میکنند یعنی در «کار خود دخالت می کنند و کسی حق ندارد جلوی آنها را بگیرد. تعبیر عجیب تر علامه این است که از نظر اسلام، قوه مجربه اختصاص به یک گروه ندارد بلکه همه مسلمانان قوه مجربه را تشکیل می دهند. آیا با این نگاه جایی برای تمرکز قدرت و مفاسد ناشی از آن باقی می ماند؟ این نگاه محصول اعتناء به قرآن است و علامه بر همین اساس، جامعه دینی را آسیب شناسی می کند و علت انحطاط را در سقوط اخلاقی می داند. نه در سقوط فقهی