کتاب عقلانیت طرح نو

نخستین بار در ماهنامه اندیشه پویا بود که مطلبی درباره کتاب جدید استیون پینکر با عنوان عقلانیت خواندم شماره ۷۶ کمی درباره اش در فضای وب جستجو کردم به توصیفی از جاناتان هایت در مورد آن برخوردم که گفته بود: «اگر همیشه دنبال اکسیری بوده اید که شما را عاقل تر کند عوض آن کتاب عقلانیت را بخوانید هم ارزان تر هم جذاب تر و هم مؤثرتر است. ترغیب شدم که بخوانمش به نظرم کتاب خوب و مفیدی آمد که با تفکر سریع و آهسته دنیل کانمن بی شباهت نبود موضوع ترجمه آن را با جناب پایا مدیر فرهیخته انتشارات طرح نو در میان گذاشتم خوشبختانه استقبال کردند حاصل کار اکنون پیش روی شماست. خوشحالم که به پایان رسیده است ضمن اینکه از نتیجه تلاشهایم راضی ام

در کتابی که پیش روی شماست استیون پینکر دانشمند مشهور شناختی تحلیلی عمیق از موضوع تفکر عقلانی ارائه میدهد. او طیف متنوعی از ابزارهای شناختی را که بشر در طول تاریخ از آنها استفاده کرده است در یک کتاب گردآوری میکند از استدلال بیزی گرفته تا ریسک و پاداش نظریه بازی مطلوبيت مورد انتظار همبستگی علیت و موارد دیگر علاوه بر این ها، پینکر به نکات ظریف استثناها و پیچیدگیهایی که عقلانیت را تبدیل به یک علم غیر دقیق میکنند توجه دارد سبک نوشتاری پینکر مستدل و در عین حال سرگرم کننده و جذاب است. او در لابه لای مباحث تکنیکی و دقیق از حکایت ها نقل قول ها، تصاویر و مثالهایی استفاده میکند تا مطلب مورد نظرش را برساند و همین امر باعث میشود که یادگیری به خاطر سپاری و به کارگیری مطالب کتاب در زندگی روزمره آسان باشد.

طرف داران آنها هر از گاهی رایحه ای از آلودگیهای نامطبوع گذشته را در فضا می پراکنند و این امر همچنین حکایت از تغییری دارد که در باورشدی دانشگاهیان و منتقدان به رسالتی که دارند اتفاق افتاده است. از جست و جوی دانش گرفته تا پیگیری عدالت اجتماعی و سایر موضوعات اخلاقی و سیاسی (۲۰) تردیدی نیست که گاهی اوقات زمینه ای که یک گزاره در آن شکل میگیرد با ارزیابی ای که درباره درستی یا نادرستی آن صورت میگیرد مرتبط است. این امر میتواند این تصور نادرست را ایجاد کند که مغالطات غیر صوری در نهایت مشکلی ندارند میتوان نسبت به نتایج مطالعه ای که از تأثیرات مثبت یک دارو حکایت می کند که توسط شخصی انجام شده که از فروش آن دارو سود میبرد شک کرد. اما اشاره به تضاد منافع معادل مغالطه حمله شخصی نیست. میتوان ادعایی را که برخاسته از احساسات معنوی یا تفسیر متون کهن یا حتی مبتنی بر باد معده است. رد کرد؛ اما این بی اعتبارسازی به منزله مغالطه توسل به ریشه ها نیست میتوان به اجماع تقریبی بین دانشمندان در رابطه با یک ادعا اشاره کرد؛ اما این به منزله مغالطه اثر گله ای نیست و میتوان استانداردهای بالاتری از شواهد و مدارک را برای اثبات فرضیه ای طلب کرد که در صورت درست بودن پیامدهای شدیدی دارد ولی این به منزله مغالطه عاطفی نیست تفاوت در اینجاست که در ادله مشروع فرد می تواند دلایلی را ارائه کند که چرا زمینه ای که یک گزاره در آن جریان دارد باید بر باور ما به درستی آن گزاره یا نحوه اقدام ما در رابطه با آن تأثیر بگذارد، مثلاً میزان قابل اتکا بودن شواهد را نشان دهد اما در رابطه با مغالطات فرد تسلیم احساساتی میشود که هیچ تأثیری بر درستی آن ادعا ندارند.

پس با وجود این همه مغالطه صوری و غیر صوری که در کمین ما نشسته اند تا ما را به دام بیندازند ویکی پدیا بیش از صد مورد را فهرست می کند چرا نمی توانیم یکبار برای همیشه این حرفهای بی معنی را کنار بگذاریم و طرح لایبنیتس برای گفتمان منطقی را اجرا کنیم؟ چرا نمیتوانیم استدلالهای خود را همانند استدلالهای ریاضی دانان ملموس کنیم تا بتوانیم در یک نگاه به...

ما در دنیای امروز مکرراً شاهد ظهور و بروز مصادیق نا عقلانیت هستیم و این ناامیدمان میکند ولی هنوز دلایل زیادی در دست. داریم که امیدوارمان نگه میدارند به طور قطع زمانی که سباستین كاستليو عليه عدم رواداری ،مذهبی دسیدريوس اراسموس عليه

جنگ افروزی سزار بکاریا علیه شکنجه جرمی بیدام علیه حیوان آزاری و مری استل عليه نقض حقوق زنان استدلال میکردند. حتی به مخیله شان خطور نمیکرد که روزی تلاش هایشان چنان به بار بنشیند که این معضلهای بنیان برافکن تبدیل به بدیهیاتی پیش پا افتاده شوند که نیازی به استدلال نداشته باشند.

چشم انداز تاریخی انتهای کتاب ما را امیدوار میسازد که چنانچه استدلالهای ما نیز معتبر و متقن باشند در گذر زمان وارد تاروپود اندیشه ورزی اجتماع میشوند و به تدریج در خرد جمعی و آداب و رسوم جامعه هضم و جذب میشوند.

تاریخ نوع بشر نشان داده تنها چیزی که میتواند ضامن نیکبختی ما باشد عقلانیت است. از این رو شاید بهتر باشد که هرازگاهی نگاهی به پشت سر بیندازیم و ببینیم که عقلانیت چه موهبتهایی را برایمان به ارمغان آورده است. کمترین آن چیزی است که نیچه توصیفش می کند: «دستاورد بزرگ انسانیت امروزی این است که دیگر ناچار نیستیم همواره از جانوران وحشی بربرها خدایان و رؤیاهای خود در هراس به سر ببریم