کتاب در شناخت مولوی از مجالس وعظ تا دیدار شمس پرچین

جلال الدین مولوی ۲۶۰ سالی پس از زایش فردوسی به سال ۶۰۴ هق ۱۲۰۷ میلادی در شهرکی به نام «وخش» که امروزه در تاجیکستان است در نزدیکی شهر باستانی بلخ از خراسان بزرگ چشم بر جهان گشود. زمانی که ایرانشهر آزمون یورش عبدالله عامرها و قتیبه ها پشت سر نهاده همچنان در چنگ ایلات بیابان گرد ترک یک شبه اسلام گرویده دست و پا میزد و در آستانه ی هجوم مغولان بود. خراسان بزرگ مهد انقلاب کشاورزی به دوازده هزار سالی پیش و آغاز زندگی یکجانشینی بود.

دیاری با مردمی سازنده پیروزگر و نبرده و با جشنهای رنگین از پی هر پیروزی سرزمینی که از آن میان دو انسان کامل سیاوش و کیخسرو را در دامن خود پرورده بود دیاری که کانون پادشاهی فرزندان جهاندار اشکانی بود و به روزگار آن سخن از ادبیات راز آمیز گنوسی) رفت و سه چهار سر برآورد.

سده ای از پی فتوحات در زیر عنوان «عرفان» سرزمینی که به روزگار چند دینی از پس برافتادن شهریاری ساسانیان امیران سامانی نوادگانی از بهرام چوبین را به خود دیده بود خطه ای از ایرانشهر که حنفیه ی زرتشتی زاده مکتبی در اسلام بنیان نهاده و شش تن خراسانی - سیستانی احادیث ششگانه ی نبوی (صحاح سته) را نوشته بودند. در آنجا نخستین بار تفسیر قرآن به فارسی ترجمه شد تا ایرانیان گریزان از فراگیری زبان نوآمدگان بتوانند تاریخ و پیام اسلام را دریابند عتیق نیشابوری و خواجه انصاری تفسیر ادبی بزرگ و کامل را بر قرآن فراهم آورده بودند بلعمی تاریخ خود را به پارسی نگاریده و پیشگامان شعر پارسی همه از آن دیار بودند.

پاره ی سوم گزارش پژوهندگان امروز از مولوی + ۱۴۷

به شعر حافظ شیراز می خوانند و می رقصند

سیه چشمان کشمیری و ترکان سمرقندی

و از چیست که ایرانیان را در گذر چندین سده کاری با مولوی نبوده است و در ادبیات ما از وی شعری چونان برگه ای مشاهده نمی شود؟ تا آنجا که فرصت الدوله شیرازی (۱۳۳۲ هق) در بحور الحان» (بمبئی، مطبع سپهر که در آن به گردآوری شعرهایی که آوازه خوانان ما برای خواندن دستگاه های زیبای ما مناسب یافته و بر می گزیدند ما را چنین می آگاهاند که (۹۰٪) نود درصد آن اشعار غزلهای حافظ و سعدی است و نه حتی یک غزل از مولوی؟

یا چرا سیف فرغانی شاعری صوفی منش از خطه ی فرغانه که در همان اوان زندگی مولوی او نیز در آناتولی و در خانقاهی میسر میکرد آشنا با شعرهای فردوسی و دیگران و ناآگاه از بودن تنی مولوی نام هم مسلک خویش در جوارش است؟ ناآگاهی سیف از بودن تنی خانقاهی و مریدان بر گردش؛ شاعری که تنها از سده ی پیش نامش بر سر زبان ایرانیان مستاصل افتاد، نه برخاسته از آنست که سیف از شاعران بزرگ ایرانی ناآگاه باشد. سیف مردی دل آگاه و شیفته شعر بود. شیفته ی سعدی بود و بارها در دیوانش از سروده های استاد سخن به میان میکشد. اما نه یک بار یک خط سروده از مولوی در اشعارش به چشم میخورند و نه از بودنش در جوار خویش آگاهی به دست می دهد. اما این چنین پیوند روحی با شاعری همچون سعدی دارد:

نمی دانم که چون باشد به معدن زر فرستادن به دریا قطره آوردن به کان گوهر فرستادن شبی بی فکر این قطعه بگفتم در ثنای تو و لیکن روزها کردم تأمل در فرستادن.

تبریز از آفتابت

همچون تحریم ، ما چه دانیم؟

من به هر سومی چو سایه ز پی اش گردیدم .

شمس تبریز که آفاق از او شد پر خور

شمس تبریز که مشهور تر از خورشید است

مغفر تبریزیان، شمس حق و دین ؛ بگو

من که همسایه ی تمسم، چو تمر مشهورم

بلکه صدای تو است اینده گفتار من

آری مولوی " ماه و تاریک بود تا روشنی خورشید بر او تابید و ماه مهتایی گشت و روشنی بر تاریکی شب باشید.

آصف خلدانی