کتاب فاطمیان و علوم عقلی

چکیده

معرفی مختصر کتاب نويسنده در کتاب «فاطمیان و علوم عقلی»، چهار فصل را پیش‌روی مخاطبان قرار داده است. «علوم عقلی و عالمان در مصر دوره فاطمی»، عنوان فصل نخست است. نویسنده در این فصل به علم نجوم و منجمان برجسته دوره فاطمیان مانند «ابن‌یونس» و «ابن‌هیثم» به‌عنوان منجمان برجسته آن دوره، پرداخته است. از دیگر مطالب این بخش حامیان علم نجوم در مصر دوره فاطمی است. علم پزشکی، چشم‌پزشکی، گیاه‌پزشکی و پزشکی کودکان دیگر مباحث این بخش است. فلسفه نیز در بین علوم عقلی و در فصل اول دیده می‌شود. خاستگاه فلسفه اسماعیلی و ارتباط آن با جهان‌بینی اسماعیلیه، وحدت بین شریعت و فلسفه در عقاید اسماعیلی و سخن از شخصیت‌های فلسفی مانند «حمیدالدین کرمانی»، «مؤید فی‌الدین شیرازی» و «ابن‌هیثم» از دیگر مطالب این فصل است. نویسنده در فصل دوم به مراکز علمی و آموزشی مصر در دوره فاطمیان و علوم عقلی، پرداخته است. مساجد دوره فاطمی، الازهر و علوم عقلی، افول این مرکز علمی، دارالعلم و اساتید آن، مجالس‌الحکمه و علوم عقلی و قصرهای فاطمیان از مطالبی است که نويسنده در این فصل به آن‌ها اشاره کرده است. مفهوم و ماهیت «علم» از منظر اسماعیلیان، لزوم کسب آن و عقاید اسماعیلیه و علوم عقلی از مباحثی است که در فصل سوم با عنوان «عقاید اسماعیلی و علوم عقلی» به آن‌ها پرداخته شده است. خوانندگان در ادامه مطالعه این فصل با امامان اسماعیلی و علم، دعوت اسماعیلی و علم و نیز با جایگاه علوم عقلی در مذهب اسماعیلیه، آزادی «اندیشه و اختیار» نزد اسماعیلیه، تأویل و اندیشه‌های عقل‌گرایانه، آشنا می‌شوند. فصل پایانی کتاب، «خلفا و وزرای فاطمی و علوم عقلی» نام دارد. نویسنده در این فصل به دوره‌های اوج و افول علوم عقلی در نزد فاطمیان به‌طور مفصل پرداخته است. وی دوران «معزالدین‌الله»، «عزیز بالله»، «یعقوب بن کِلَس»، «حاکم بالله» و «ظاهر لاغزاز دین‌الله» را دوران اوج فاطمیان خوانده است و در مقابل دوران «مستنصربالله»، «آمر باحکام‌الله»، «افضل شاهنشاه بن بدرالجمالی» و «حافظ‌الدین‌الله» را دوره افول فاطمیان توصیف کرده است. نويسنده در پایان به تأثیر سیاست‌های فرهنگی و آموزشی فاطمیان بر گسترش علوم عقلی به‌ویژه فلسفه و حکمت، پرداخته است.