کتاب میشل فوکو نشر کتاب آمه

معرفی مختصر کتاب نویسنده در این اثر، با کند وکاو در آثار اصلی "میشل فوکو"، تحلیل رابطه‌ی قدرت و معرفت، و سوژه شدن انسان از طریق شیوه‌های ابژه‌سازی را کانون توجه خویش قرار می‌دهد و به مسائل مناقشه‌برانگیز اعمال قدرت و مقاومت در برابر قدرت می‌پردازد. بر این اساس، در کتاب سعی شده تمام آثار فوکو ـ از نخستین کارهای وی درباره‌ی دیوانگی تا آخرین مطالعاتش درباره‌ی امور جنسی ـ بررسی شود. ضمن آن که نویسنده کوشیده ارزش روش‌شناختی آثار و شان و جایگاه آن‌ها را در مقام شکلی و از نگاه تحلیل انتقادی ارزیابی کند. وی در کتاب خاطرنشان می‌کند که مطالعات فوکو درباره‌ی دیوانگی، بیماری، تخلف مجرمانه و امور جنسی بدون توسل به هیچ‌گونه مفهوم بنیادی عقل پیش می‌رود تا وجود تاریخی صور متفاوت و گوناگون عقلانیت را برملا کند که بنیادهای متفاوت، نتایج متفاوت و روابط متفاوتی با یک‌دیگر داشته‌اند. هدف چنین مطالعاتی شناسایی مبدا و منشا تمایز بنیادی میان عقلانیت و ناعقلانیت، یا مشخص ساختن لحظه‌ی تاریخی پیدایش عقل ابزاری نیست. عقل به معنای کلیت و تمامیت شکل‌هایی از عقلانیت (انواع معرفت، اقسام فنون، و شیوه‌های حکومت) نیست که مسلط شده‌اند؛ در واقع هیچ صورت معینی از عقلانیت فی نفسه مترادف با عقل نیست؛ در عوض، کل برنامه‌ی فوکو از ابتدا تا انتها با تحلیل آن دسته از صور عقلانیت و شرایط تاریخی سر و کار دارد که سوبژه‌ی انسانی به واسطه‌ی آن‌ها شکل گرفته و خود را ابژه‌ی صور معرفت قرار داده است. از اولین نوشته‌ها تا آخرین مطالعات فوکو درباره‌ی امور جنسی، پرسش‌هایی درباره‌ی شکل‌ها و شرایطی که سوبژه‌های "حقیقت" نفس خویش را در قالب "دیوانه"، "بیمار"، "مجرم" و "موجود هستی" تدوین و تقریر کرده‌اند، و این تدوین و تقریر چه آثار و نتایجی در پی داشته و "به چه بهایی" تمام شده، کانون توجه آثار او بوده است. این تحلیل‌ها نشان می‌دهد که نه فقط صور گذشته بلکه صور کنونی عقلانیت نیز تاریخ پیچیده و ناهمواری دارند، و روابط قدرت یکی از عناصر اصلی و تعیین کننده در فرایندهایی است که سوبژه‌ی انسانی را قادر می‌سازند "حقیقت" نفس خویش را در صور معرفت تدوین و تقریر کند.

ميشل فوکو همچون بسیاری از اندیشمندان اجتماعی مهم سده ی بیستم هرگز زیر بار عناوین شسته رفته ای نمی رفت که او را در این یا آن رشته ی مرسوم علوم اجتماعی قرار میدادند برای مثال، او قطعاً نمی پذیرفت که یک جامعه شناس است - چه بزرگ چه هر چیز دیگری اما در مورد فوکو درست مانند مارکس و فروید - یا هربرت مارکوزه نظریه پرداز انتقادی ـ ، اهمیتی ندارد که آیا او مدعی عنوان جامعه شناس یا مقام سازمانی جامعه شناس هست یا نه بلکه این مهم است که آیا تأثیر کار او بر جامعه شناسی اهمیتی داشته است یا نه مسلماً هنوز خیلی زود است که با اطمینان بگوییم تأثیر فوکو بر جامعه شناسی به اندازه ی تأثیر مارکس، فروید یا حتى مارکوزه دیرپا و ماندگار خواهد بود - اما شکی نیست که رهیافت او و موضوع مطالعه ی او اهمیت بنیادی برای جامعه شناسی داشته است و همچنان خواهد داشت. مخصوصاً توجه و علاقه ی او به رشد و تکوین فردیت در همه ی شکلهای مدرن آن و به ویژه شکل گیری فردیت در شبکه ای از روابط قدرت مهر و نشانی بر کار او می زند که اهمیت جامعه شناختی بی چون و چرایی دارد. مقصود این نیست که فوکو را یک جامعه شناس با لباس مبدل یا حتی جامعه شناس ناخودآگاه قلمداد کنیم - چون او تحلیلهای خویش را با دقت و وسواس از همه ی مقوله های فکری مرسوم جدا میکرد - بلکه مقصود این است که مضامین اصلی مورد نظر او به شماری از مباحث و مناقشه های اصلی جامعه شناسی مربوط میشوند. همان طور که بری اسمارت در مطالعه ی تیزبینانه اش خاطرنشان میکند کار فوکو برای حوزه ای که اصلی ترین کانون توجه کتاب اوست - مفهوم روابط قدرت و تحلیل آن - حرفهای زیادی برای گفتن دارد.

با این که همه ی آثاری که فوکو تا باستان شناسی معرفت نوشته همراه با خود این اثر در درجه ی اول متوجه گفتمان است، مطالعات بعدی او درباره ی مجازات زندان و امور جنسی تلقی تازه ای از روابط قدرت و معرفت ارائه می دهد و به طور مستقیم تری به مسئله ی روابط میان شکل بندی های گفتمانی و حیطه های غیر گفتمانی می پردازد. نشانه های چرخش قریب الوقوع در مضمون آثار فوکو، در خلاصه ی درسی که او در کولژ دوفرانس در نیم سال تحصیلی ۷۱-۱۹۷۰ ارائه داده بود آشکار است. در آن جا او توضیح داده بود که مطالعه ی تجربی درباره ی آسیب شناسی روانی، پزشکی بالینی تاریخ طبیعی و از این قبیل این امکان را به ما داده اند که سطح متمایز کرد و - کارهای گفتمانی را مشخص و جدا کنیم ویژگیهای کلی آنها و روشهای تحلیل مناسب برای آنها تحت عنوان باستان شناسی تعریف می شد. اکنون مطالعاتی که درباره ی اراده به معرفت انجام میگیرد باید بتواند توجیهی نظری برای این پژوهشهای پیشین فراهم کند تا کیدها از من است. (۵۱)

مطالعه درباره ی «اراده به معرفت که در نقل قول بالا به آن اشاره شده شامل آثاری میشود که درباره ی مجازات و زندان مراقبت و تنبیه و امور جنسی (تاریخ) امور جنسی جلد (۱) منتشر شده است. فوکو در نقل قول بالا به بیان روشن و موجزی گذار از باستان شناسی معرفت به مراقبت و تنبیه را اعلام کرده است.