کتاب معمای هویدا

خاطره می گوید: «چنین کردم. غرور می گوید: «ممکن نیست چنین کرده باشم. بالاخره خاطره چاره ای جز تسلیم ندارد. فردریک نیچه معمای هویدا را حدود شش سال پیش آغاز کردم محرک اولیه ام نامه ای از دبیران دائرة المعارف ایرانیکا بود میخواستند مقاله ای در باب زندگی امیر عباس هویدا بنویسم میگفتند ۲۵۰۰ کلمه حیات و مماتش را کفایت میکند. دعوتشان را با اشتیاق پذیرفتم احساس میکردم کاری است آسان و مهم با خود میگفتم هویدا شخصیتی سخت سرشناس بود. سیزده سال بر صندلی صدارت تکیه زد چند و چون زندگی اش دوران زندانش حتی نحوه ی مرگش همه زیر ذره بین مطبوعات ایران و جهان بود. به علاوه می دانستم که دو طرح تاریخ شفاهی یکی در دانشگاه هاروارد و دیگری در بنیاد مطالعات ایران در جریان اند میدانستم که خاطرات بسیاری از شخصیت های مهم دوران پهلوی را آنجا به ضبط و ثبت رسانده اند. به علاوه چون دوران نخست وزیری هویدا همزمان با روزگاری بود که من نیز به عنوان یکی از مخالفان رژیم شاه گوشه چشمی به عالم سیاست ایران داشتم پس گمان داشتم که هویدا را هم خوب می شناسم. هزارو یک نکته و شایعه در موردش شنیده بودم میگفتم چند ماهی کاوش در مطبوعات و خاطرات و آثار تحقیقی آن دوران شناخت شخصیت هویدا و مقاله ای ۲۵۰۰ کلمه ای را کفایت میکند اما فرضیاتم همه غلط از آب درآمد. هر چه بیشتر کاویدم بیشتر دریافتم که هویدا را نمی شناسم متوجه شدم

عین حال، تحقیرش از جانب متفقین و برخی از نخست وزیران پانزده سال اول حکومتش مزید بر علت شد و بر نوع رابطه ای که در نیمه ی دوم سلطنتش با هویدا ایجاد کرد، تأثیری ژرف گذاشت. ۱۳ اگر همه ی این عوامل رونق فضای فکری و سیاسی مملکت را کفایت نمی کرد عامل دیگری هم در کار بود که نیل کرام کوک نام داشت. وی زنی آمریکایی و با جربزه بود و به ادبیات ایران علاقه ای ویژه پیدا کرده بود و به خصوص به متون تصوف دلبستگی داشت. او عملاً از سوی متفقین وزیر فرهنگ ایران و ضابط اخلاق عمومی مملکت شده بود. در دوران قدرتمندی او نه تنها بر شمار مجلات و روزنامه های ایرانی افزوده شد بلکه این نشریات در عین حال از آزادی نسبی بی سابقه ای برخوردار شدند. در آن روزها در تهران نزدیک به دویست روزنامه منتشر می شد. ۱۴ و درست در اوج این تحولات بود که امیر عباس هویدا به ایران بازگشت. میخواست در ملتقای دلبستگیهای فرهنگی متفاوت و متعارضی که داشت برای خود هویتی ماندگار تدارک کند. قبل از بازگشت به تهران برای دیدار برادر و مادرش به بیروت رفت از آنجا به بصره آمد و در بصره بلم کوچکی کرایه کرد و به آن وسیله به خاک ایران وارد شد. آنگاه اتومبیلی قدیمی او را به اهواز برد. از راننده خواست که حریم مرزی ایران را نشانش دهد میخواست لحظه ی ورود به خاک ایران را بداند به زبانی که یادآور نویسندگان رمانتیک فرانسوی محبوبش بود میگفت میخواستم در مرز لحظه ای توقف کنم و اشکهای شادی و اشکهای غم و درد خود را نثار کنم شادی از این که کشور خود را اکنون میبینم کشوری که در آن صفحات کتاب پادشاهان را از زبان فردوسی شناخته و دوست داشته بودم و اشعار آن را در میان بازوان مادرم فرا گرفته بودم..

 به این نتیجه رسیدم که باید تاریخ مان را از تو بخوانیم و بسنجیم پذیرفتم که به نوعی خانه تکانی تاریخی محتاجیم به نظرم رسید که فرضیات و گمانها و جزئیات پیشین را وا باید گذاشت و شناخت هر کس را از نو با پیروی از روش پیشنهادی دکارت بیاغازیم او میگفت در جستجوی روش علمی لازم دانستم که همه ی فرضیات پیشین را نادیده و نپذیرفته بگیرم و در همه چیز شک کنم جز در وجود ذهنیتی شکاک ما نیز در ارزیابی ذهن و زندگی هر کس باید به گمانم با این فرض شروع کنیم که هیچ چیز قابل اعتنا و اعتمادی در باره اش نمیدانیم باید این فرض را بپذیریم که دانسته ها و شنیده های پیشینمان شاید به قصد گمراهی مان بوده و تنها با ذهنی پالوده از رسوبات گذشته میتوان به گرته ای از حقیقت دست یافت.