کتاب حماسه هفت قلعه سنگلج

پس از فترت فتنه مغول دوران متأخر ولی پر فروغ رواج داستانهای حماسی و پهلوانی در سده های هشتم تا دهم هر تکانه های مؤثری برای آغاز خودنمایی ادب حماسی در وجوه دیگر فراهم آورد؛ این بار جریان خلق و باز آفرینی روایتهای حماسی و داستانی از نسل ادیبان نامور به طبقه ناقلان و داستان پردازان به نسبت کم مایه تر از اسلافشان منتقل و متوقف شد و تحریرات متأخر ، کوتاه تر و مردم پسندتر حمزه نامه اسکندرنامه، مختارنامه مسیب نامه و.... مرسوم گشت.

با این حال سرگر می توام با دلزدگی آرام آرام ذوق عمومی از این گونه نوظهور عطش فارسی زبان را برای کشف دیگر خزاین ادب فارسی و حتی تازی و ترکی بر طرف نساخت تا این که از سده نهمه جریان به نسبت کمتر شناخته ترجمه متون حماسی و داستانی که از سده ها پیش نیز بارقه هایی از آن نظیر ترجمه منشور و منظوم علی نامه مشاهده می شود رواج بیشتری پیدا کرد و روایات برجسته ای چون طوطی نامه کوراوغلو هزار و یک شب بطال نامه، شعله آه و.... عرضه شد، ضمن یادآوری این نکته که بیشتر این تراجم هنوز معرفی هم نشده اند.

در این احوال هفت قلعه عنوان برگزیده برگردان اثری به زبان تازی با عنوان «الحصون السبعة وصاحبها هضام بن الجحاف و حروب الإمام على معه، تصنیف داستان پرداز پرکار سده پنجمه ابوالحسن بکری است که ظاهراً نخست بار در عصر سلطان حسین صفوی به فارسی ترجمه شده و تا سده سیزدهم هـ احتمالاً چندین بار توسط کاتبان و مترجمانی به...

روش پژوهش

پژوهش حاضر با هدف ارائه متنی پیراسته و مصحح از ترجمه فارسی روایت «حصون سبعه موسوم به هفت قلعه در سه فصل ترتیب یافته است فصل اول تحت عنوان نسخه شناسی نخست به معرفی پنج نسخه منثور روایت و دیگر نسخ احتمالی آن پرداخته آنگاه مشخصات دو نسخه منظوم نویافته از هفت قلعه و دیگر نسخ و چاپهای عربی آن به دست داده است. در فصل دوم با عنوان متن شناسی پس از ذکر مقدماتی در خصوص حماسه های دینی فارسی، به برخی از مهمترین آنها با محوریت شخصیت پیامبر (ص) صحابه و بزرگان دین امام حسن و امام حسین (ع) اشاره شده است، آنگاه بر موضوع حضور برجسته امام علی (ع) در ادب حماسی متمرکز شده و پس از توصیف برخی حماسه های منظوم و منثور مرتبط با حضرت علی ، جستاری در معرفی حماسه هفت قلعه و چکیده روایت آن ارائه شده و در پی بنا بر شواهد اندک موجود شناخت نامه ای از ابوالحسن بکری، دوران حیات مذهب آثار و برخی مباحث مرتبط با او به دست داده شده است. در فرجام فصل دوم فرضیه تأثیر پذیری طرح و پیرنگ روایت هفت قلعه از سه محور ادبی و تاریخی بن مایه ،هفت خان غزوة خیبر و افسانه شداد بررسی شده است. پس از آشنایی مخاطب با وجوه اهمیت حماسه هفت قلعه مروری بر پیشینه تحقیق موضوع این پژوهش شده است. سرانجام در فصل سوم متن حماسه هفت قلعه پس از یک خطبه در تحمیدیه نعت و سبب ترجمه ذیل شانزده سرفصل ارائه شده است.

کردارها و بدان به درستی که خواهی مردن و مبعوث خواهی گردید و سؤال کرده خواهی شد از افعالت و اقدام بر گناهانت و جرأتها که کردی به پروردگار خالق و رزاقت و گویا آتش تو خاموش گشته و بهشتت زایل گردیده و برطرف شده، پس از روی عدل و صدق بگو با من: «لا إِلَهَ إِلَّا الله، تا باشی از جمله تصدیق کنندگان و اگر ابا کنی ، می اندازم تو را به شمشیر قاطع مانع کرار غیر فرار که منصور است از جانب ملک جبار و مسلط ساخته است او را بر اشرار و به زودی بر می آورد از تو و قومت و صنمت دمار و می اندازد تو را و جميع لشکر تو را به هلاک و بوار و به تحقیق که تو را انذار کردم قبل از آن که به تو هجوم آورد و به تو برسد پس تدبیر امر خود را بکن و نظر به نفس خود کن و سلام بر کسی باد که تابع هدایت شود و از] عاقبت بد بترسد و اطاعت کند

پروردگار اعلی را و اقرار نماید به نبوت محمد مصطفی (ص) پس چون نامه به اتمام رسید، جناب رسول (ص) آن را گرفته مهر کردند و پیچیدند و به حضرت امیر المؤمنین فرمودند که یا ابالحسن همراه خود ببر یکی از مؤمنان را و چون به نزدیکی دیار هضام رسیدی او را با نامه به رسولی به نزد هضام بفرست. اگر اجابت کند و ایمان به خدای تعالی بیاورد و تصدیق رسالت من کند و اطاعت نماید و بت خود را بسپارد دست از تعرض او بازدار و کاری با او مدار به درستی که حق سبحانه و تعالی حلیم است و تعجیل به عقوبت گناهکاران نمی کند و ملاحظه نفس خود و حذر از قلعه های او که در راه است بنما و توکل به جناب اقدس الهی کن و بگوی: «لا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ». بعد از آن حضرت رسول (ص) روی به اصحاب کردند و فرمودند: کیست از شما که بر رسالت من به اتفاق پسر عمم على بن أبي طالب برود و من ضامن می شوم از برای او بهشت را نزد خدای تعالی و میباید او بوده باشد دانا به دیار و آگاه به طریق و قفار و...

مجموعه داستانهای عامیانه (۲)

حسون السبعة» يا «هفت قلعه» پرداخته ابوالحسن بکری یکی از داستان پردازان پرکار و خوش ذوق نیمه دوم سده پنجم ه .ق است. هفت قلمه یکی از حماسه های منتور کهن ادب عربی به شمار می آید که گزارش آن در شانزده فصل بر اساس ژرف ساخت تاریخی مجاهدات امام علی (ع) علیه یهودان خیبر ترتیب داده شده با این تفاوت که ابوالحسن یکری در روساختی کاملاً مخیل و ابداعی مولا علی (ع) را در این روایت در مقابل شیطان و بت پرستان قرار میدهد و امام علی (ع) به تنهایی و در هیات عیاران از مسیر هفت قلعه عبور کرده و بر هفت پهلوان بت پرست همام بن جحاف و جنود اجله غلبه می کنند و روایت با گریز شیطان و فتح هفت قلمه پایان می پذیرد. روایت هفت قلمه محبوب ترین اثر بکری در میان ایرانیان بوده چون تا امروز چندین دست نویس منشور و منظوم از ترجمه فارسی آن بر جای مانده و بنابر قراین گویا نخستین برگردان فارسی آن در دوره سلطان حسین صفوی و به تشویق مراجع شیعی آن عصر با عناوین مختلفی چون «مسرة الشيعه» و «غزوة المجاهدين» به دست داده شده است. این تک نگاری ویژه نخستین روایت مستقل موجود از آزمون هفت خان در ادبیات فارسی و عربی است که مضمون نادر پهلوان بانو هم در آن برجسته است. مشخصات ممتاز هفت قلمه و قدمت آن سبب شده تا این حماسه در کنار قرینه منظومش علی نامه یکی از نمونه های موفق نخستین حماسه های منشور شیعی فارسی به شمار...