کتاب آموزش اخلاق شمیز،رقعی،علمی مطالعه ای در نظریه و کاربرد جامعه شناسی آموزش و پرورش

اخلاق و بنیانگذاری علم اخلاق دغدغه دورکیم در همه دوره فعالیت علمی اش بود. مسأله اصلی دورکیم ایجاد علم اخلاق پوزیتیویستی و عقلانی و دموکراتیک و نحوه کاربرد و آموزش آن به ویژه در مدارس فرانسه است.
دورکیم آموزش رسمی خود را که در سال ۱۸۸۲ تمام می کند برای فرصت مطالعاتی به آلمان می رود که محصول آن دو مقاله در سال ۱۸۸۷ است. یکی درباره دکترین ها و آموزشهای فلسفی معاصر آلمان و دیگری درباره علم پوزیتیویستی اخلاق در آلمان دورکیم در انتهای مقاله دوم می نویسد: «نتیجه کل این مطالعه این است که علم اخلاق در حال تولد است. اخلاق را می توان پارادایم یا برنامه پژوهشی دور کیم دانست دورکیم پژوهش خود در حوزه اخلاق را علم واقعیتهای اخلاقی مینامد که امروزه جامعه شناسی اخلاق نامیده میشود. دورکیم در سخنرانی افتتاحیه کرسی علوم اجتماعی و تعلیم و آموزش در دانشکده ادبیات دانشگاه بورد و در سال ۱۸۸۷ از جامعه شناسی اخلاق به عنوان رشته تحصیلی انتخابی خود یاد میکند کتاب تقسیم کار که رساله دکتری دورکیم است مطالعه ای در جامعه شناسی اخلاق است. دورکیم در پیشگفتار چاپ اول تقسیم کار مینویسد این کتاب اساساً تلاشی است برای مطالعه حقایق زندگی اخلاقی بر اساس روشهای علوم پوزیتیویستی کتاب خودکشی دور کیم هم کمک دیگری به برنامه جامعه شناسی اخلاق بود. از نظر دورکیم میزان خودکشی به عنوان آمار اخلاق شاخص مهمی از ماهیت و درجه همبستگی اخلاقی جامعه و پژواک وضعیت اخلاقی جامعه است. دورکیم برنامه جامعه شناسی اخلاق را در درس های خود در برود و و سپس در پاریس دنبال کرد 

از طبیعت بیشتر دور میشویم زندگی ما غیر عادی تر می شود که مبین آن است که زندگی عن قریب غیر قابل تحمل میشود به استثنای شرایط فوق العاده مطلوب خاصی این شیوه تحریف شده زندگی که از اهداف طبیعی خود منحرف شده است نتیجه ای جز ناامیدی و رنج نخواهد داشت آن شرایط استثنایی هم کلاً تحقق نمی یابد. وانگهی دورانی که جامعه از هم گسیخته است و براثر انحطاط قدرت چندانی برای به تسلیم واداشتن اراده های فردی ندارد و در نتیجه خود پرستی فرمانروایی آزادتری دارد دوران مصیبت باری است. پرستش خود و مفهوم نامتناهی اغلب با هم قرین اند. بودیسم بهترین مصداق این رابطه است. بنابراین اخلاق همان طور که ما را در پاسخ به مقتضیات طبیعت مان محدود و مقید میکند در ملزم کردنمان به تعهد و تبعیت از گروه نیز ما را وادار میسازد که خودمان را بشناسیم اخلاق فقط دستور می دهد چیزی انجام دهیم که ماهیت چیزها اقتضا میکند برای اینکه بتوانیم مردمی شایسته این نام باشیم باید هر چه زودتر خود را با منبع اصلی زندگی ذهنی و اخلاقی که مشخصه نوع بشر است مرتبط سازیم این منبع در درون ما نیست. در جامعه است. جامعه خالق و منبع ثروت تمدن است که بدون آن انسان به ورطه حیوانیت در می غلطد پس باید پذیرای تأثیر آن باشیم نه اینکه متعصبانه در خود فرورویم تا از خود مختاری خود محافظت کنیم. این دقیقاً همان عقیم سازی است که اخلاق وقتی تعهد به گروه را وظیفه ای والا میخواند آن را محکوم میکند وانگهی این تعهد اساسی که بالاتر از همه تعهدات است و بر پس زدن غیر قابل درک طبیعت انسان دلالت ندارد فقط دارای تأثیر الزام به رفتاری است که شخصیت ما را رشد میدهد.

این کتاب کلاسیک مجموعه هجده درس دورگیم درباره آموزش اخلاق در سال ۱۹۰۲ - ۱۹۰۳ در سورین است و در پی بنیان گذاری علم اخلاق است که پدیده های زندگی اخلاقی را پدیده های طبیعی یا پدیده های عقلانی می بیند. بخش اول این سخنرانیها در باره سه عنصر اخلاق است که انضباط است و دلبستگی به گروه اجتماعی و خود مختاری عنصر اساسی اخلاق انضباط و خویشتنداری است که به انسان امکان میدهد احساسات و امیال خود را مهار کند ورنه این تمایلات تند بادهای هوسهای کودکانه خواهد بود که اراده انسان را در هم میشکند و مانع رشد شخصیت و آزادی می شود. اما نیاز به انضباط بدان معنا نیست که انضباط متضمن تسليم کورکورانه و بنده وار است. اعمال قواعد اخلاقی مستلزم تعقل است. جامعه پیوسته در حال تکامل است و لاجرم اخلاق باید به اندازه کافی انعطاف پذیر باشد تا در صورت لزوم به تدریج تغییر کند و این امر مستلزم آن است که اخلاق به گونه ای درونی نشود که فراتر از انتقاد یا تأمل باشد بل انسان در حین همنوایی باید درباره کارهایی که انجام میدهد تأمل کند. بخش دوم کتاب به نحوه آموزش اخلاق به کودکان در دوره ابتدایی میپردازد که مرحله تعیین کننده در شکل گیری شخصیت اخلاقی است. در مدرسه باید به دنبال بیان عقلانی اخلاقی بود و قواعد اخلاقی را به طور عقلانی به کودک آموخت چه انسان با وقوف بر دلایل رفتار اخلاقی است که قلباً و با اراده خود و آزادانه آن را می پذیرد و انسان اخلاقی بار می آید.