کتاب یادداشت های زیرزمین و شب های روشن

موجب غرور و سربلندی شان بشود با این همه، همان طور که گفتم، در برابر ناممکن ها تسلیم میشوند خود را کنار میکشند. بنابراین ناممکن بودن دیواری است رخنه ناپذیر ولی راستی این چه گونه دیواری است؟ به طبع قانون های طبیعی دانشهای دقیق و ریاضیات آن را می سازند. به طور مثال اگر به شما ثابت کنند از نژاد میمون هستید اعتراض کردن و شکلک در آوردن بیهوده است باید آن را بپذیرید. اگر به شما اطمینان دهند که یک قطره از چربی بدن تان باید برای تان از صد هزار قطره چربی همنوعان تان ارزشمندتر باشد و همه ی فضیلت ها تعهدها تفننها و تبعیض ها به همین موضوع ختم می شوند کاری هم از دست کسی ساخته نیست و شما خواه ناخواه باید آن را بپذیرید، چون دو دو تا میشود چهار تا زیرا این قانون ریاضی است باید سر تسلیم فرود آورید. حالا بکوشید کمی در این باره بحث کنید. همه خواهند گفت نمی توانید اعتراض کنید دو دو تا می شود چهارتا طبیعت اهمیتی برای ادعاهای شما قایل نیست به خواست هاتان توجهی ندارد و اگر قوانینش مطابق میل شما نیست هیچ اهمیتی نمی دهد. مجبورید طبیعت را آن گونه که هست و هر چیزی را که از آن نشأت گرفته بپذیرید. دیوار دیوار است... اما خداجان قوانین طبیعت و ریاضی و نیز دو دو تا می شود چهارتا به هر دلیلی که شده اگر مورد خوشایند من نباشند، چه اهمیتی دارد؟ البته اگر به اندازه ی کافی قوی نباشم با پیشانی ام نمی توانم این دیوار را فرو بریزم؛ اما فقط به این دلیل که این دیوار سنگی است و من قدرت کافی برای ویران کردنش ندارم حاضر نیستم خودم را تحقیر کنم. انگار چون نمی توانم با امر ناممکن کنار بیایم، زیرا بر پایه ی دو دو تا می شود چهار تا استوار است این دیوار میتواند آرامشی نسبی به من ببخشد.

آه که این امر مزخرف ترین چیزهاست

داستایفسکی کتاب شبهای روشن را در سال ۱۸۴۷ نوشت، یعنی در بیست و شش سالگی زمانی که هر جوانی بنا به مقتضیات سنی اش در عالم رویاها و خیال پردازی ها به سر می برد و کتاب یادداشتهای زیر زمین را در سال ۱۸۶۴، یعنی در سن پختگی و پس از سرد و گرم چشیدن های بسیار، به ویژه بعد از آن همه بلایی که سرش آمد بیماری تهیدستی، زندان، تبعید و خیلی دردسرها و مشکل های دیگر مترجم فرانسوی به ویژه این دو داستان را با هم آورده و آنها را به دو شیار عمیق و ناهموار در جاده ی زندگی داستایفسکی تشبیه کرده است، دو شیاری که در عین متضاد بودن نقششان یکی است و هر دو به یک جا ختم می شوند. نویسنده در اشبهای روشن امید را در دل خواننده می پروراند. آن هم با شخصیتی منزوی و تنها که هیچ دوستی و عاطفی با کسی ندارد. اما این امید به مویی بند است و خواننده در حالت تعلیق زمانی که گمان می کند. گل امید می رود که شکوفا شود رشته پاره میشود و جز یاس و نومیدی چیزی برایش باقی نمی ماند در یادداشتهای زیرزمین که بسیاری از داستایفسکی شناسان آن را کلید درک همه ی آثارش می دانند، نویسنده یعنی راوی دیگر جوان نیست چهل ساله است آن قدر بلاها سرش آمده که آدم تعجب می کند چگونه دوام آورده و زنده مانده است.