کتاب درسنامه مبانی اندیشه سیاسی در اسلام

اسلام دین الهی و یک آیین کامل اجتماعی است که بر همه ابعاد زندگی انسان؛ اعم از مادی و معنوی فردی و اجتماعی حقوقی و قضایی اقتصادی و سیاسی و..... اشراف و نظارت شایسته دارد؛ ولی به رغم غرض ورزی ها و گزافه گوییهای تشنگان قدرت و ثروت که سعی دارند دین را از صحنه های سیاسی و اجتماعی دور سازند و مانع از سر راه خود بردارند، اسلام نه تنها در سیاست دخالت میکند بلکه نسبت به آن اهتمام بیشتری دارد. شاهد بر این مدعا آیات و روایات بسیاری هستند که در قرآن مجید و منابع شیعه و سنی در دسترس خوانندگان قرار دارند و ما در اینجا به ذکر روایتی از معصوم تبرک می جوییم که می فرماید: «بنى الإسلام على خمس، على الصلاة والزكاة والصوم والحج والولاية ولم يُناد بشيء كما نودى بالولاية كه نه تنها ولایت را جزء ارکان دین؛ بلکه از مهم ترین آنها برشمرده است. تمدن اسلامی از پانزده قرن و نظام هایی که در این مدت طولانی به طور واقعی یا ادعایی به نام اسلام حکومت کرده اند میتوانند شاهد مهم دیگری باشند بر اهتمام دین نسبت به حکومت و سیاست و کسی نمیتواند اهمیت سیاست و اندیشه سیاسی در اسلام را منکر شود. مسلماً یکی از موضوعات مهم مربوط به آن اصول کلی و مبانی اندیشه سیاسی و تنوع و تقسیم بندی و بیان قرب و بعد آنهاست که اندیشه های سیاسی اسلام را به واقع تحت تأثیر قرار داده اند. از سوی دیگر، مبانی اندیشه سیاسی از سرفصلهای مصوب و مهم رشته علوم سیاسی در مقاطع مختلف تحصیلی دانشگاهی است که تحقیق تنظیم و تبویب آن میتواند برای

دانشجویان مفید باشد.

قرآن کریم نیز از حکومت فرعون و هامان و نمرود و شداد و نیز حاکمیت اقوام طغیان پیشه داده است؛ تا آنجا که به دلیل تمرد از حکم خدا به هلاکت رسیده اند و تاریخ کنونی هم از خبر حاکمیت جبارانی چون هیتلر و صدام و..... حکایت ها دارد. احتمال دوم انحصار حق حاکمیت تشریعی بر جوامع برای خداست و مقصود این است که تنها خدا حق فرماندهی دارد نه هیچ کس دیگر و اگر کسی جز خدا عملاً حاکمیت بر جوامع را به دست گیرد کارش باطل بوده و به حریم الهی تجاوز کرده است.

این احتمال هم با ظاهر آیه نمی سازد؛ زیرا اولاً نیازمند تقدیر گرفتن کلمه «حق» است تا بتوان منظور از آن را انحصار حق حاکمیت خدا بر مردم دانست؛ ولی اگر بتوانیم بدون تقدیر گرفتن معنای مفیدی از آن بفهمیم جای تقدیرگیری نیست و به گفته بزرگان اصل این است که بدون تقدیر گرفتن کلمه دیگر آن را معنا کنیم. ثانیاً، از ظاهر إنِ الْحُكمُ إِلا لِلَّهِ» به نظر میرسد که از یک واقعیت خارجی خبر می دهد؛ در صورتی که اگر حمل بر حق حکومت شود؛ در برگیرنده حکمت عملی خواهد بود و مفهومش آن است که جامعه باید به فرمان خدا باشد نه غیر خدا؛ ثالثاً، اگر منظور از «إِنِ الْحُكمُ إِلا لِلَّهِ، حق حاکمیت تشریعی باشد جمله دوم «أَمَرَ أَلا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ آن هم بر همین مفهوم دلالت دارد تأکید جمله اول خواهد بود و همان مفهوم را تکرار می کند؛ ولی که حتى الامكان، حمل بر تأکید شایسته نیست و علما گفته اند اصل بر تأسیسی بودن جملات است. احتمال سوم اینکه جمله «إِنِ الْحُكم إلا لله» در این آیه همانند آیه قبل به قدرت و خالقیت و قهاریت مطلق خدا بر جهان تکوین و تنفیذ اراده او در جهان خارج مربوط می شود؛ گویی خداوند متعال این جمله را که بیانگر حاکمیت تکوینی اوست مطرح کرده تا به عنوان یک مبنا و یک برهان قاطع برای جمله بعد بر آن تأکید کرده باشد و آن را پشتوانه ای قرار دهد، برای جمله بعد که از حق انحصاری حاکمیت تشریعی خدا پرده برداشته است. بنابراین جمله: «إِنِ الْحُكمُ إِلا لِلَّهِ»، ناظر به حاکمیت تکوینی خداوند است و برخی مفسران به ویژه علامه طباطبایی بر این حقیقت تأکید کرده اند. علامه طباطبایی در تفسیر آن فرموده است: «إِنِ الْحُكمُ إِلا لِلَّهِ»، يَنتهى اليهِ وُجُودَ كُلِّ شيءٍ فلو كان في العالم حكم، فهو له و من حكمه فى العباد انه أمر أن لا تعبدوا الا اياه؛ إما تكويناً، فامره الفطري...

سیاست شاخص ترین ابعاد نظام و مؤثرترین آنها در حل مشکلات اجتماعی است و در حدی ضرورت دارد که هیچ جامعه ای بدون آن سر و سامان نمی یابد و مردم متناسب با ژرفای اندیشه و بلندای اهدافشان نگرشهای ویژه و متفاوت به سیاست دارند. یکی از دلائل مهمی که میتواند در ایجاد این نگرشها مؤثر باشد، مبانی فکری و ارزشی  گوناگونی است که بنیاد زندگی اجتماعی آنها را تشکیل می دهد. از سوی دیگر منابع انسانی با ارزشها و عقاید مختلف در تأسیس جامعه سیاسی مناسب تأثیری چشمگیر دارند و بر این اساس معارف و ارزشهای انسانی که خدا و رسول بر آن تاکید کرده اند از طریق نیروهای انسانی در همه ابعاد زندگی اجتماعی به ویژه سیاست و حکومت متناسب با فطرت انسانی تأثیر عمیق دارد؛ از این رو، آگاهی مردم و مسئولان از مبانی یادشده در تحکیم جامعه دینی نقش عمیق دارد و به ویژه تجهیز نسل جوان و دانشجو به آگاهی از معارف و پایبندی به ارزشهای بنیادی این جامعه دوام عمر نظام مطلوب آن و آثار و برکاتش را در پی خواهد داشت و در حقیقت اینها همان اهداف و رسالتهایی است که انگیزه تلاشهای گوناگون برای تحقق این اثر را در ایجاد کنندگان آن تقویت کرده است.