کتاب اصول کالبدگشایی و نمونه برداری

پیشگفتار

ای نام تو بهترین سرآغاز
بیماریهای دامی چه واگیر و چه غیر واگیر، از مهمترین آفتها و بلاهائی است که همواره اقتصاد وسلامت کشورهای مختلف از جمله ایران را تهدید نموده ومی نماید. شاید بهترین سرمایه پایان ناپذیر و نوشونده اقتصاد ایران، همانا دامهای مختلف باشد که اکنون متاسفانه بواسطة تغيير و در معرض انهدام قرار گرفتن محیط زیست، ازدیاد بیش از حد جمعیت، تبديل مراتع به جایگاه های خانه سازی، کم بارانی، سیل و سایر خطرات، در معرض كاهش و گاهی نابودی است. همه اینها چون دست به دست هم می دهند، اقتصاد مملکت را در معرض هجوم ویرانگر قرار می دهند و برنسبت بیماریها و مرگ و میر دام ها می افزایند. باید سیل ویرانگر را از سرچشمه متفرق کرد، به همین ترتیب با تغذیه و بهداشت و پیشگیری کافی و معقول حتی المقدور می توان از میزان بیماریها کاست. اما بیماری باز همواره خود نمایی می کند، باید به دست دامپزشکان ماهر و دانشمند آنها را دقیقا تشخیص داد و به مبارزه و چاره جویی پرداخت. شیوه های تشخیص، درمانگاهی، آزمایشگاهی، کالبدگشایی و نمونه برداری است. کتاب حاضر، همين آخري یعنی اصول کالبدگشایی و نمونه برداری را مورد دقت قرار می دهد. همکار عزیز و دانشمندم آقای دکتر فرهنگ ساسانی استادیار و متخصص آسیب شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران که در این زمینه سالها تجربه دارد و از محضر استادان به نام ایران بهره برده است، این موضوع را از جمیع جهات مورد بررسی قرار داده و با شیوه ای پسندیده و بیانی رسا موشکافی کرده است. امید است این کوشش ارزنده، دانشجویان و محققین را بکار آید، در مبارزه با بیماریهای دائمی موثر افتد. باز هم آرزو چنان است که راه تحقیق علمی و نگارش مطالب دانش گستر را آقای دکتر فرهنگ ساسانی همواره ادامه دهد و بعد از این نیز مشاهده دیدار آثار گرانبهایی از ایشان باشیم.
دکتر حسن تاج بخش
استاد ممتاز دانشگاه تهران

مقدمه

با توجه به ضرورت خاص پرورش دام و طیور و پیشرفت روزافزون این صنعت در کشور، حفظ و نگهداری این سرمایه ملی اهمیتی غیر قابل انکار دارد. بنابراین تشخيص، درمان و پیشگیری از بروز بیماریها مستقیما با افزایش قدرت اقتصادی ارتباط داشته و در تشخیص بیماریهای دام و طیور، کالبدگشایی جایگاه ویژه ای دارد. بررسی بیماری ها در سطح بالینی قابل اهمیت است، اما در بسیاری موارد فقط ممکن است تشخیص در بررسی پس از مرگ عملی گردد و یا اینکه کالبدگشایی برای تایید تشخیص بالینی در بسیاری بیماریها مورد نیاز واقع گردد. البته لازم است دامپزشکان به تاریخچه بیماری، مشاهدات بالینی و آزمایشگاهی قبل از گشودن لاشه توجه کافی مبذول دارند. عدم اطلاع کافی از هر نوع بیماری که باعث تلفات گردیده است از جمله علایم بالینی آسیب شناسی، اپیدمیولوژی و اقدامات درمانی قبلی، کمتر ممکن است نتیجه صحیح به دنبال داشته باشد. پاتولوژیست به خصوصیات ماکروسکوپیک و میکروسکوپیک بیماری ها به خوبی آشناست و به تغييرات بافتی بر روی لاشه و تفسير آن کاملا تسلط دارد، اما علت موفقیت وی آن است که میتواند ضایعات ظاهری لاشه و خصوصیات میکروسکوپیک آن را با توجه به علایم بالینی و آزمایشگاهی و مشخصات بیماری ارتباط دهد تا تفسير منطقی را ارائه نماید. مقدمه انجام کالبدگشایی و نتیجه گیری مناسب از آن مستلزم وجود اعتماد به نفس کافی است که فقط میتواند به کمک آشنایی با لوازم کالبدگشایی، تکرار کافی عمل کالبدگشایی، آشنایی با علومی از قبیل علم تشريح، علم آسیب شناسی عمومی و اختصاصی و علوم بالینی و میکروب شناسی و غیره باشد.
از دیگر ملزومات اصول کالبدگشایی آن است که باید با روشی صحیح و قابل قبول عمل گشودن لاشه انجام گیرد نه به شکل ناقص در غیر این صورت نباید منتظر نتیجه مطلوب بود.
این کتاب در ۹ بخش تدوین گردیده که بسیاری از مطالب آن نتیجه دستاوردهای تجربیات سالیان متمادی استادان آسيب شناسی داخل و خارج کشور بوده و تجربیات نگارنده نیز لحاظ گردیده است، چرا که افتخار آن را داشته و دارد که علم کالبد گشایی را در تشخیص بیماریها چه در دانشکده و چه در دامداری ها طی گذشت هفده سال به کار گیرد. بخش اول کلیات، بخش دوم وسایل کالبد گشایی با تصاویر، بخش سوم اصول نمونه برداری و ارسال آنها به آزمایشگاه و در بخش چهارم تغييرات پس از مرگ بیان شده که دانستن آنها کمک می نماید تا ضایعات واقعی بر روی لاشه مشخص گردد. در بخش پنجم اصول کالبدگشایی و روش باز نمودن لاشه مطرح گردیده که شاید از مهمترین قسمت های کتاب محسوب می گردد در این بخش روش های گوناگون کالبدگشایی ارائه گردیده است و ضمنا اشاراتی به بازرسی اعضا و اندام های مختلف بدن خواهد داشت. بخش ششم به موضوع مهم پایدار کردن نمونه های بافتی می پردازد که دانستن آنها کمک شایانی به فراهم نمودن بافت مناسب جهت مطالعه هیستوپاتولوژی است. بخش هفتم به روش های رنگ آمیزی عمومی و اختصاصی بافت ها اشاره دارد که بیشتر در حيطه علم آسیب شناسی است، بخش هشتم و نهم به ترتیب به کالبدگشایی پرندگان و ماهی اختصاص دارد.
در پایان لازم است از استاد بزرگوارم جناب آقای دکتر رضا نقشینه به دليل آموزش درس آسیب شناسی و بزرگواری و ارائه تجربیات چندین ساله در علم آسیب شناسی و کالبدگشایی به اینجانب و همکارانم تقدیر و تشکر نمایم و اینکه تشویق ایشان به نوشتن این کتاب نقش بسزایی داشته است. استاد عزیزم جناب آقای دکتر ایرج سهرابی حقدوست که در تعلیم درس آسیب شناسی اینجانب را مدیون خود نموده اند و همچنین اساتید محترم آقای دکتر بهرام زاکاریان و آقای دکتر محمد جواد قراگوزلو که نکات خاصی از علم كالبدگشایی را که از ایشان آموختم در این كتاب لحاظ نموده ام و همچنین از مساعدت همکاران گرامی دیگر در دپارتمان آسیب شناسی، آقای دکتر عباس توسلی که با ایشان خاطرات شیرینی از کالبدگشایی را به علت همكلاس بودنمان دارم و نیز اقای دکتر سید حسین مرجانمهر که به جمع ما پیوستند، سپاسگزارم. از آقای دکتر حسن تاجبخش استاد ممتاز و نماینده محترم دانشکده دامپزشکی در مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران کمال تشکر را دارم که هم افتخار شاگردی ایشان را داشته ام و هم مشوق بنده در تهیه این کتاب بودند.
لازم می دانم از برادر، دوست و همکار گرامی آقای دکتر فرخ رضا كبير نهایت تشکر و قدردانی را به عمل آورم، چرا که در تدوین بخش ها، جاسازی عکس ها و ویراستاری کتاب از هیچگونه کمکی دریغ ننمودند و تا آخر در کنار اینجانب مشتاقانه یاورم بودند و نیز برادر ایشان آقای مهندس کیقباد کبیر که اصلاح و تدوین رایانه ای تصاویر کتاب با استفاده از فناوری برتر و با حوصله ای فراوان نتیجه تلاش ایشان است که تقدير از وی، تقدیر از علم و فناوری است. همچنین از کارکنان موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران و نیز گروه پاتولوژی دانشکده دامپزشکی و همچنین همه عزیزانی که به نحوی در تهیه و تدوین این کتاب نقش داشته اند از جمله آقای نیما وزیر و خانم ساناز رضانیا صمیمانه سپاسگزاری مینمایم. در پایان امیدوارم هر گونه ایراد و نکته اصلاحی که بنظر خوانندگان محترم این نوشتار می رسد، مؤلف را جهت رفع اشکال یا تکمیل مطلب در جریان قرار دهند.
دکتر فرهنگ ساسانی
استاد دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران