کتاب مبانی نظری تکنولوژی آموزشی

این کتاب که حاوی مفاهیم تکنولوژی آموزشی است برای استفاده دانشجویان رشته علوم تربیتی، به خصوص گرایش تکنولوژی آموزشی برای درس «مقدمات تکنولوژی آموزشی» به ارزش 3 واحد تهیه شده و می‌توان از آن به منزله منبع فرعی در درسهای «اصول طراحی پیامهای آموزشی»، «آموزش با روش مبتنی بر سیستمها» و «اصول طراحی نظامهای آموزشی» در دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد نیز استفاده کرد. امید است علاوه بر جامعه دانشگاهی، معلمان، مدیران و دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت نیز از آن استفاده کنند.

تکنولوژی آموزشی مانند تکنولوژی در هر یک از شاخه‌های علمی دیگر، شامل دو جزء اصلی است: جزء نرم‌افزاری (محتوایی): شامل روشها، دستورالعملها، الگوها، راهبردها، طبقه‌بندیها و ...؛ جزء سخت‌افزاری: شامل ابزار، وسایل،‌دستگاهها و رسانه‌ها. این دو جزء مکل یکدیگرند و بدون یکی از آن دو، تکنولوژی آموزشی کامل نخواهد بود. انتقال تکنولوژی نیز باید این دو جزء را با هم در بر داشته باشد تا تکنولوژی به صورت کامل منتقل شود.کتاب حاضر دارای چهار فصل است. فصل اول کلیاتی درباره تعریف آموزش، تعریف تکنولوژی آموزشی و تاریخچه است. در فصل دوم پس از بررسی چند نمونه از الگوهای آموزشی - که برای موقعیتها و محیطهای مختلف ارائه شده است - درباره تحلیل موضوع یا تحلیل آموزشی بحث شده است که از مباحث بسیار مهم در طراحی و تهیه برنامه‌های آموزشی و از اولین گامهایی است که باید تکنولوژیست آموزشی بردارد. تنظیم یا طراحی نظام مدیریت که پیش‌بینی و سازماندهی کارها و فعالیتهای محوله به یک گروه تکنولوژیست آموزشی است نیز در آخر فصل دوم ارائه شده است. فصل سوم به « طراحی» اختصاص دارد. این فصل درباره تعیین و طبقه‌بندی هدفهای آموزشی از دیدگاههای مختلف بحث می‌کند که حاصل این طبقه‌بندیها، به منزله مواد خام اولیه برای طراحی آموزشی ارائه می‌شود. طراحی آموزشی از بُعد خرد و کلان، طراحی انگیزه‌های آموزش، انتخاب رسانه آموزشی در تعیین راهبردهای یادگیری به ترتیب عنوانهای مباحث دیگر فصل سوم را تشکیل می‌دهد. در فصل چهارم یک الگوی عام برای ارزشیابی ‌انواع برنامه‌های آموزشی بررسی می‌شود و در پایان همین فصل، الگوی پیشنهادی مطرح می‌شود. کتاب برخوردار از جدول، نمودار و شکلهای رنگی است.

پیگیری رویدادهای مهم حوزه تکنولوژی آموزشی از تاریخ پنجمین چاپ کتاب حاضر و دریافت نظرات و پیشنهادهای دانشجویان و اساتید این رشته نگارنده را بر آن داشت تا ضمن بازنگری عمیق تمام مباحث کتاب دو بخش جدید به مباحث چاپ دوازدهم کتاب بیفزاید اولین بخش درباره تاریخ تکنولوژی آموزشی در کشورمان ایران است. کمبود یک بحث تحلیلی در زمینه تاریخچه تکنولوژی آموزشی در ایران در منابع داخلی انگیزه ای بود تا بخشی تحت همین عنوان به مباحث فصل اول کتاب اضافه شود. بررسی تاریخچه این رشته از علوم کاربردی در غرب که زادگاه آن است نشان دهنده تعامل صاحب نظران این علم با شرایط و اقتضائات محیطی و نیازها و جهت گیریهای نظامهای تربیتی آنان است. در حالی که موقعیت این رشته در کشور ما ایران به منزله یک رشته علمی کاملاً وارداتی همانند بسیاری از رشته های دیگر دانشگاهی متفاوت است. به همین علت در بررسی تاریخ این رشته در ایران باید در زوایای رخدادها و وقایع مرتبط با تعلیم و تربیت به دنبال نشانه ها و علایم مربوط به جنبه ای یا جوانبی از مباحث کاربردها و محتواهای مرتبط با رشته جستجو کرد تا رد پا و اثری از آن را دریافت در این بخش بنا بر اهمیت و تأثیر گذاری رویداد بسیار مهم تأسیس دارالفنون از این نقطه عطف تاریخی شروع میکنیم و با تعقیب رویدادهای آموزشی و فرهنگی کشورمان به خصوص از اول قرن چهاردهم هجری شمسی مطابق با اوایل قرن بیستم میلادی، سیر تحول شناخت، موقعیت و کاربرد رشته تکنولوژی آموزشی را دنبال می کنیم. این مطالعه به خصوص بر وقایع معطوف به زمان پیش از شکل گیری رشته تکنولوژی آموزشی به عنوان یک رشته تحصیلی دانشگاهی در سال ۱۳۷۲ و پس از این تاریخ متمرکز است.

آماده سازی شدن تیم والیبال در مسابقه به دست آوردن مهارت لازم برای تعمیر موتورهای تولید نیرو و ... نتایج آنی و بدون فاصله دوره های آموزشی هستند. برون داد در نظامهای آموزشی هنگامی مطرح است که فرد یا افراد در مجموع فراورده های یک نظام آموزشی یا یک مؤسسه آموزشی موفقیت کسب کند. برای مثال قبول شدن یک شاگرد تنها در درس ریاضی در عین اینکه دارای ارزش است ولی وقتی همراه با قبولی در سایر دروس نباشد چندان اهمیت ندارد بنابراین قبول شدن مثلاً در سال اول دبیرستان برای یک شاگرد برون داد خواهد بود یا داشتن درصد بالای قبولی نسبت به سایر مدارس برای یک مؤسسه آموزشی میتواند یک برون داد باشد. پیامدها یعنی نتایج یا محصولات نهایی و غایی یک نظام آموزشی هنگامی مطرح می شود که برای مثال فارغ التحصیلان یک مؤسسه آموزشی بتوانند همچون افراد متخصص در بازار کار و میدانهای رقابت علمی و حرفه ای افرادی موفق باشند. پیامدها در واقع محصولات نهایی نظامهای آموزشی هستند که گاه مورد غفلت قرار می گیرند و در برنامه ریزیهای آموزشی و درسی آن طور که باید و شاید به آنها توجه نمی شود. بنابر آنچه گفته شد نیازهای آموزشی کمبود و نقص در تواناییها دانشها و گرایشهای افراد تحت آموزش است. سنجش نیازها فعالیتی است که به تعیین و اندازه گیری دقیق نیازها میپردازد و در حقیقت توجیه کننده دوره های مختلف آموزش است. به علاوه سنجش نیازها بنابر تعریف تنها در مواردی مطرح است که راه و وسیله برآورده شدن و رفع نیازها در ارائه آموزش باشد. بنابراین، در بررسی نظامها و مؤسسات آموزشی اغلب با اشکالاتی در زمینه سازماندهی، مدیریت، مسائل انگیزه ای عوامل محیطی مسائل بهداشتی و غیره بر میخوریم که چون طریقه رفع این اشکالات آموزش نیست سنجش نیاز هم در مورد آنها مطرح نیست. سنجش نیاز تنها در زمینه کمبود و نقصان در مهارتها دانشها و گرایشهای شاگردان موضوعیت پیدا میکند. بنابراین یک تکنولوژیست آموزشی باید به دقت انواع کمبودها را شناسایی و آنها را از هم تفکیک و پس از مشخص کردن نیازهای آموزشی برای رفع آنها به برنامه ریزی اقدام کند.