کتاب مقدمه ای بر روان شناسی نقاشی کودکان

(جنبه های روانشناسی نقاشی و نقاشی های کودکان)

معرفی مختصر کتاب کتاب حاضر، نظريه‌هاي روان‌شناختي نقاشي کودکان و رابطه آن را با رشد عاطفي و شناختي آن‌ها به‌اختصار بررسي مي‌کند. مفروضات ديرپايي از اين قبيل که «کودکان آنچه را مي‌دانند نقاشي مي‌کنند» يا نقاشي‌هاي آن‌ها بيان تجربه عاطفي يا خواست‌هاي ناخودآگاهشان است. از ديدگاهي انتقادي ارزيابي مي‌شوند. کتاب حول پرسش‌هاي ساده درباره نقاشي کودکان سامان‌يافته و حاوي آميزه‌اي از مطالب فلسفي، ادراکي، هنر، زيبايي‌شناسي و روان‌شناسي شناخت و رشد کودکان است.

کودکان معمولاً کشیدن علایمی بر صفحۀ کاغذ را از حدود هجده ماهگی به بعد آغاز می‌کنند. از دیدگاه بیشتر پژوهشگران، این خط خطی کردن‌ها حرکاتی بی‌هدف ناهماهنگ نیست، بلکه نشان دهندۀ آگاهی نسبت به الگو و افزایش هماهنگی چشم-دست است.

کلوگ از میان ۸ هزار نقاشی کودکان که طی سال‌های متمادی تحقیق جمع‌آوری شده بود، بیست نوع خط‌خطی اساسی، و هفده الگوی جاگذاری (تعیین جای علامت‌گذاری بر صفحۀ کاغذ) را مشخص کرده است. به عنوان مثال، بنا به گزارش کلوگ کودکان برای رسیدن به درجه‌ای از توازن بصری است که به خط خطی کردن کاغذ می‌پردازند یا یک خط را بالای خطی که قبلاً کشیده‌اند، می‌کشند.

جالب است که موریس نیز گزارشی از الگوهای مشابه نقاشی توسط شمپانزه‌ها با استفاده از رنگ و کاغذ ارائه داده است. به نظر می‌رسد که خط خطی کردن، هم برای شمپانزه‌ها و هم برای کودکان کاملاً جذاب است و بزرگ‌سالان نیز غالباً طرح‌ها و شکل‌هایی را که به این ترتیب تولید می‌شوند به لحاظ زیباشناسی دلپسند می‌دانند.

به طور کلی، پژوهشگران در این زمینه اتفاق نظر دارند که بسیاری از این خط‌کشیدن‌های اولیه به قصد بازنمایی چیزی نیست. برای مثال، هم لوکه و هم پیاژه این خط کشیدن‌های اولیه را صرفاً بازی و تمرین می‌دانستند.

آرنهایم نیز دیدگاه مشابهی داشت. به نظر او این خطوط اولیه، بازنمایی نیست، بلکه ارائه‌هایی است که در آن‌ها تکانۀ حرکتی قویاً مسلط است. کودک دست خود را با حرکتی موزون و منظم بر صفحۀ کاغذ حرکت می‌دهد، اما در همان حال به علایمی که بر صفحه ظاهر می‌شود علاقه دارد.

به هر روی، زمانی فرا می‌رسد که کودکان شروع به تفسیر خطوط خود به عنوان تصویر می‌کنند. لوکه که نقاشی‌های دختر خود را عمیقاً بررسی کرده بود، این مرحله را تحت عنوانِ واقع گرایی تصادفی مشخص می‌کند. کودکان عموماً قبل از آنکه کشیدن را آغاز کنند، مقاصد خود را بیان نمی‌کنند؛ بلکه غالبا پس از اتمام کار به تفسیر نقاشی خود می‌پردازند.