کتاب پرسش گری سقراطی در روان درمانی و مشاوره

پیشگفتار

هرگاه سخن از پرسش و پرسشگری است نام سقراط مطرح است، تا جایی که می توان گفت در تاریخ تمدن بشر، نام سقراط همواره با پرسش گری مترادف بوده است. امروزه در مشاوره، روان درمانی و حتی کوچینگ، صرف نظر از نوع رویکرد، اعم از رفتار درمانی شناختی، روان شناسی مثبت نگر، واقعیت درمانی و تمام نحله های موج سوم رفتار درمانی، همواره از پرسش گری سقراطی به عنوان ابزار اصلی مداخله نامبرده می شود. اما در درس نامه ها و کتاب های اصلی این رویکردها درباره ی ساختار، منطق درونی، کارکرد و نحوه ی انجام این نوع پرسش گری و همچنین هدف اصلی از به کارگیری پرسش گری به شیوه سقراط، که همانا «اکتشاف هدایت شده » است، بسیار اندک گفته می شود. به گونه ای که بسیاری از افراد متخصص و دانش آموختگان و فارغ التحصیلان روان شناسی، مشاوره  و کوچینگ همواره ابهامات زیادی درباره ساختار و محتوای پرسش گری سقراطی دارند و بسیار پیش می آید که هدف نهایی این نوع پرسش گری را هم نمی دانند و آن را با جدل و یا مناظره یکی می پندارند. یکی از مهمترین اهداف مشاوره روان درمانی و حتی کوچینگ زندگی، هدایت افراد برای ارضای نیازها، خواسته ها، آرزوها و رؤیاهای خود به شیوه ی مؤثر و مسئولانه است. نیازی به توضیح نیست که هر فردی برای زندگی مؤثر و مسئولانه نیازمند مهارت های تفکر تحلیلی است. از جمله ی این مهارت ها تفکر نظام مند برای دستیابی به خود ارزیابی همه جانبه است که به تعبیری فرآیند تفکر درباره ی تفکر و ارزیابی هشیارانه ی فرد از افکار باورها و نگرش یا ادراکات خود است چنین مهارتی آموختنی است و تنها از طریق آموزش و تمرین قابل دستیابی است.

یکی از قدیمی ترین و در عین حال کارآمدترین روش ها برای دعوت افراد به خوداندیشی و خود- ارزیابی،« پرسش گری سقراطی» است. روش سقراطی؛ نوعی گفتگو بر اساس پرسش و پاسخ های متوالی و هدفمند است به این صورت که با شناسایی دقیق و بدون قضاوت درباره ی نگرش و موضع طرف مقابل ابتدا با موضع او موافقت و همراهی می شود تا متوجه شود که درمانگر (مشاور یا کوچ) می تواند به درستی از نگاه و منظر او به موضوع یا مسأله نگاه کند و سپس با طرح سؤالات صادقانه و جستجو گرانه، نه بازپرس مآبانه، تناقضات استدلال های او اشکار و با استفاده از موضع خود شخص مدعایش رد می شود.

فصل اوّل

پرسش گری و گفتگوی سقراطی

«فیلسوف نه بذر می باشد و نه محصول بر میدارد او تنها خاک را زیر و رو می کند و شخم میزند»

کولاکوفسکی

سقراط در سال ۴۶۹ پیش از میلاد در آتن به دنیا آمده است. کودکی و نوجوانی اش در آغاز درخشان ترین دوران دموکراسی آتن گذشت. مهمترین منبع آگاهی ما درباره ی زندگی و سرگذشت سقراط نخست، نوشته های افلاطون است که در آن ها سقراط را با چهره ای برجسته و ممتاز و همانند معلمی زبردست و فرزانه ای بی مانند معرفی می کند. چنان که از آثار افلاطون و گسنفون بر می آید سقراط در زندگی روزانه، مردی بسیار قانع و بی اعتنا به رسوم و ضرر و زبان زندگی مادی بود فعالیت اصلی او در گستره ی زندگی اجتماعی آتن بود و بنابر گفته خودش حقیقت را جستجو می کرد.

به طور کلی فلسفه ی سقراط نوعی فردگرایی، درون نگری و مطلق طلبی است که سقراط بیشتر مردم را از آن محروم می داند برای سقراط هدف اصلی فلسفه پرورش انسا ن ها و آموختن هنر زندگی است اما موضوع این پرورش جامعه نیست بلکه فرد است سقراط

بنیاد فلسفه خود را «معرفت» یا «شناخت» قرار داده بود( شرف الدین خراسانی ۱۳۵۲).