کتابی است از علی رضاقلی و با زیر عنوانِ تحلیل جامعه‌شناختی برخی از ریشه‌های تاریخی استبداد و عقب‌ماندگی در ایران. آیا تغییر و اصلاح در ساخت و بافت جوامع، به دست نخبگان و از بالا انجام می‌شود یا براثر تحول در زمینه و بستر اجتماعی و از پایین؟
در دو سده‌ی اخیر، برخی نخبگان سیاسی ایران می‌خواسته‌اند در ساخت و بافت جامعه‌ای که بر صدر آن قرار می‌گرفته‌اند اصلاحاتی بکنند و تغییراتی دهند. گرچه اینان در وجدان تاریخی توفیقاتی به دست آورده‌اند و نامشان به نیکی بر صفحه‌ی روزگار بر جا مانده است اما خود قربانی خواست‌ها و بستر نامساعد اجتماعی شده‌اند. نمونه‌ی بارز آن میرزا تقی‌خان امیرکبیر است و پیش از او میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام و پس از او دکتر محمد مصدق.
این سه تن، نه درخواست و اراده تنها بودند و نه در نتیجه‌ای که عایدشان شد.
در این کتاب، عوامل و عوارض درونی و بیرونی و روشهای بیرون رانده شدن اینان از گود بررسی و سعی شده است عوامل و موانع توسعه‌ی سیاسی و اجتماعی ایران شناخته شود.
کارهای اجتماعی، نه خلق‌الساعه است و نه انفرادی که بتوان آن را به‌صورت منفک و مجزا در نظر گرفته و بررسی کرد. برخورد تحلیلی با رفتار اجتماعی بیانگر این نکته است که عمل اجتماعی عملِ ساخت‌یافته‌ای است که در یک نظام روابط متقابل شکل می‌گیرد. از راه یک بررسی تحلیلی نظام‌وار می‌توان به کنه کارکرد و تغییرات یک نظام اجتماعی واقف شد. برخورد تحلیلی، مشکل‌تر از برخورد عوامانه‌ی ساده است که با مسائل اجتماعی می‌شود. با کار تحلیلی عمیق می‌توان علل عدم توفیق یک فرهنگ عهد عتیق در به دست آوردن حقوق فردی و اجتماعی جدید ناشی از تحولات جدید و صنعتی شدن را فهمید. اندیشه‌ی مرسوم جامعه‌ی ما ناخودآگاه اول خود را تبرئه می‌کند و سپس گناه همه‌ی جنایات را در استبداد و استعمار خلاصه می‌کند. این در حالی است که در معنی دقیق خواسته‌های خود و قالب‌های اجتماعی و چگونگی رشد و نمو واقعیات عینی اجتماعی مسبوق به آنها تأمل نمی‌کند.
در کتاب حاضر، ادعایی به بررسی همه جانبه‌ی مسائل مطروحه نیست، اما سعی می‌شود که لایه‌ی عمیق‌تری از جامعه‌ی ملی و سیاستِ اقتصادی خارجی و عملکرد نخست‌وزیران آن مورد تحلیل قرار گیرد، ضمن اینکه بیشتر توجه روی سه شخصیتی است که این کتاب برای اولین‌بار دست‌های آلوده اجتماعی را در کشتن آنها برملا کرده است (قائم مقام/ امیرکبیر/ مصدق). کتاب سعی می‌کند عملکرد متقابل نظام سیاسی و جامعه را ببیند و نقاط فاسد و ضعف را به‌صورت عمیق‌تری مشاهده کند و عامل اصلی بدبختی را نیز در لابه‌لای بافت اجتماعی ایران در پانصد سال گذشته جست‌وجو نماید.
تلگرام
واتساپ
کپی لینک